یادی از کرخه و هور آن/ مجید جواهری زاده

( 1 )

اگر« بُحتری» شاعرمعروف توصیف عرب ، و همتای ایرانی او « خاقانی» که بر ویرانه های مدائن که ساخته دست بشر ونشانه اقتدار انسان است شعر گفته اند و اشک ریخته اند ، زنده می شدند و زوال یا نزدیکی زوال و نابودی کرخه و هورالعظیم را که نشانه های بارز آفرینش و شاهکار طبیعت بودند بچشم می دیدند چه می گفتند و چقدر اشک می ریختند؟!!! . کرخـــه رودخانه ای بود پرآب و پرپیچ و تا ب نهرهای وشعبه های متعددش عاقبت به هورالعظیم می ریخت که خود دریاچه ای پهناور و جنگلی تنیده در هم از نی های بلند بود. کرخه در تابستان آرام و مهربان و در زمستان خشمگین و بی قرار بود و گـــــاهی سیل های مخربی به راه می انداخت. کرخه درتاریخ منطقه نقش تعیین کننده ای داشته است.انحراف بخشی ازمسیر کرخه درحوالی حویزه درحدود175سال پیش باعت نابودی کشاورزی مناطق وسیعی دراطراف حویزه ودرنتیجه  انحطاط حویزه که شهری آباد بود گردید. خاطره ی سیلابهای « هوفل» که تا چنددهه پیش ازکرخه خروشان؛ دیوانه وار جاری می شد وبرای مهارآنها متوسل به سدهای پوشالی وکاربیگاری می شدندهنوزدراذهان  مردم منطقه باقی است.باهمه ی اینها کرخه شاهرگ حیاتی مردمی بود که در دو سوی آن یا در امتداد نهرهای منشعب ازآن می زیستند .با آب شیرین و ماهیان گوناگون و گیاهان و درختانی که در کرانه هایش می روئیدند، رود مقدسی بود که می ستودند و آهنربائی بود که طوایف و قبایل مختلفی را بخود جذب کرده بود ، بزرگترین این طوایف ،طائفه بنی طرف ازفرزندان حاتم طائی.

کرخه و هور مکمل یکدیگرو مصدررزق وروزی مردمی بودند که حتی سرپناه  های آنها از هر نوعی که بود و در هر حجم و اندازه که بود و به هـــــــر نامی  که نامیده می شد بدون نی و بردیِ هور امکان پذیر نبود.

( 2 )

گذری از هور العظیم:

بیش ازپنحاه سال پیش هنگام بازگشت ازسفرعراق ،ازطریق روستای شِیب ازتوابع شهرستان عماره عراق است وارد آبهای هورالعظیم شدیم.برای اولین بار بود که هور العظیم را ازسمت عراق میدیدم .قایق بتدریج ازساحل کم عمق دور شدوبه بخش عمیق وگاه مواج آب رسید.ساعتی بعد مانند پرنده ای که دردل آسمان ناپدید شود دربیکران آبهای دریاچه هور ناپدید شد.سطح آب درهر سوی با افق نیلگون یکی شده بود.نه صدای  ماشینی ونه غرش هواپیمایی وفقط حرکت آهنگین پاروها سنگینی سکوت را می شکست، هرچه بود آب بود وآسمان وشکوه وعظمت ایندو. پس ازچندی قایق با مسافرانش به نیزار های هور نزدیک شد وقایقرانان با احتیاط (از ترس مرزبانان عراق) از یک ورودی بعرض حداکثر سه متر وارد هورالعظیم شدند، هور العظیم که اسم کاملأ بامسمایی بود .ارتفاع نی های بهم چسبیده هور به بیش ازپنج متر می رسید. مسیر مامستقیم نبود زیرا دربعضی جاها تراکم نی ها بحدی بود که عبورقایق ازبین آنها ناممکن براین ،می شد.علاوه قایقرانان ،انشعابات یا مخفیگاه هایی درفواصل مختلف مسیر برای مخفی شدن ازدید مرزبانانی که در قایق های خوددرکمین آنهابودند احداث کرده اند. این  گونه گذرگاه ها هرچنددرروز روشن مورد استفاده قایق های حامل مسافر وکالا قرار می گرفتند ولی ظاهرأ تردد آنها بین ایران وعراق غیر قانونی وگاهی مخاطره آمیز نیزبود.درمدت هفت یاهشت ساعتی که این مسیرپرپیچ وتاب ومتفاوت بادنیای دور ازتالاب راطی می کردیم تا به بخش بستان (البسیتین) که درسمت شرقی هوربود برسیم،،هور العظیم هم ازنمایش زیبایی های درون پرهیبت خودکوتاهی نمی کرد. انواع گیاهان وآبزیان وبویژه ماهیان بحد وفور دراطرف قایق دیده می شدند .بعضی ازماهیها بداخل قایق می پریدند تاشایدزحمت ماهیگیر را کم کنند یا خود راازچنگک (فاله)بیرحم او نجات دهند، صدای موزون پرندگان ومرغان گوناگون وسمفونی وغ.وغ قورباغه هاوبوی شاخه های شکسته ویاچیده شده نی ها وپدیده های غیرقابل وصف دیگر. ودرکنار این زیباییها چه بسا که دنیای با شکوه این نیزار مانند هر پدیده پیچیده دیگر حامل تضادهایی دردرون خود باشد .گریزگاه امنی برای خلافکاران  وهنجار شکنان اجتماعی وپناهگاهی برای حق طلبان موردخشم قدرتمندان زورگو.

( 3 )

 شاید هم به همین دلیل است که قایقرانان وبعضی ازهمسفران ما داستــــانهایی از مشا هدات ویاشنیده های خوددراین باره می گفتند که برخی ازآنهابه افسانه ها شباهت داشت ولی طبیعت اسرارآمیزهور،به راحتی آنهارا واقعــــی و باورکردنی می نمایاند. درطول مسیربه گروه هایی ازقایقرانان که قایق های خود را ازماهی انباشته بودند، ویا زحمتکشانی که با چیدن نی وبردی درتلاش برای ساختن سرپناهی وکاشانه ای مشغول بودند، برخوردمی کردیم.

نه! باور نمی کنم!!!!!

واکنون چگونه باور کنیم که این همه آب و زیبایی نیزار که روزگاری شاهکار طبیعت ومصدررزق وروزی مردمان زیادی بود،نیست ونابودشده اند.آنچه امروزه درسایت ها ی اینترنتی  ودربرخی روزنا مه ها بمناسبت هایی درباره هور ا لعظیم می نویسند تصویری ازوضع آن درسالهای اخیر   حدا کثردراین بیست ویاسی سال است وبا آنچه که من بخش کوچکی ازهوررادرکمی بیش از50سال پیش دیده ام وبه بخش کوچکی از واقعیت آن اشاره کردم تفاوت بسیار دارد. چه خوب می شد اگر مسئولان زیستگاههاو تالاب  های حفاظت شده ویا حفاظت نشده خوزستان وهمچنین نویسندگانی که گاهی دراین زمینه قلم میزنند،برای ترسیم وتصویر درست وضعیت هور درپنجاه شصت سال پیش،ازاطلاعات معمرین محلی وخانواده هایی که بیش ازیکصدسال درمنطقه زندگی کرده و بحمدا... تعدادشان زیا د وداشته هایشان  قابل استناد ا ست  استفاده نمایندوگذشته هورالعظیم راآنطور که بودمنعکس کنند.به هر صورت هور درچشم مردم این منطقه که سالیان دراز باآن زیسته اند واز برکات آن بهره مند شده اند همواره زنده است.
منبع: بروال الاهواز