فقر،محرومیت،تبعیض و حاشیه نشینی در اهواز

اهواز- در شب دوم سکونت دزد به خانه آنها می زند که حلیمی دستگیرش می‌کند. او قصد دارد دزد را تحویل مقام‌های پاسگاه دهد که اهالی منطقه منعش می‌کنند. حلیمی که پیرو قانون است دزد را به پاسگاه می‌برد، اما می‌شنود که این محله در حوزه استحفاظی آنها نیست و نمی‌توانند سارق را تحویل بگیرند.

حلیمی به همراه دزد به ادارات و وزارتخانه‌های مختلف مراجعه می‌کند تا وضع محله را روشن کند و عاقبت چون به این نتیجه می‌رسد که در نظام اداری حاکم راهی به جایی نخواهد برد، با همت و همکاری اهالی زندانی برپا می‌کند تا به اصلاح و تهذیب سارقان بپردازند.

این ماجرای داستان فیلم «خارج از محدوده» به کارگردانی رخشان بی اعتماد در سال 1366 است. ماجراهایی با این مضمون تا دلتان بخواهد در حاشیه اهواز و دیگر شهرهای استان وجود دارد، سوژه‌هایی برای ساخت ده‌ها و شاید صدها فیلم.

سهم خوبِ دیدن

فالح ساکن محله بروال که در مقطع کارشناسی ارشد تحصیل می‌کند می‌گوید: مانده‌ایم شهری هستیم، روستایی یا خارج از محدوده؟ اصلا هستیم؟ دیده می‌شویم؟ آویزان میان زمین و آسمان. در کنار فرودگاه و حلقه‌های نفت ساکنیم و نگاه می‌کنیم به پرواز و استخراج.

بسیارند مناطق حاشیه‌ای، از آل‌صافی گرفته که می‌گویند این کوی را یونیسف یکی از محرومترین و فقیرترین مناطق دنیا شناسایی کرده و سال‌ها پیش مهدکودکی برای کودکان این نقطه از دنیا به پا کرده است.

گنداب در نوار باریکی از جوی‌های تنگ و کثیف از جلوی درِ خانه‌ها می‌گذرد و کودکان شادی کنان می‌زنند به کوچه‌ها. در هر کوچه به موازات ردیف خانه‌ها و آلونک‌ها، جوی باریکی کشیده شده که فاضلاب و پس‌آب‌های خانگی مستقیم از آشپرخانه‌ها و توالت‌ها و حمام‌ها به آنها می‌ریزند.

علی از دیگر ساکنان این منطقه است. او در این‌باره می‌گوید: در زمان شوراهای شهر ما را جزو شهر حساب می‌کردند. همچنین شهردار پیشین منطقه نیز برای ما تسهیلاتی در نظر می‌گرفت. این در حالی است که این محله قدمتش از محله فرهنگیان که در نزدیکی ماست بیشتر است.

درسِ پوسیده

علی با نگاهی به مدرسه محله‌شان ادامه می‌دهد: تنها یک مدرسه در این محله وجود دارد و می‌بینید که پوسیده شده است و قدمت بیش از 35 سال دارد. بروال با جمعیتی بیش از 8 هزار نفر نیاز به مدارس بیشتری دارد. ما در این منطقه صدها نفر دانشجو در مقاطع مختلف داریم.

در بازدید چند سال گذشته استاندار، نمایندگان و فرماندار از این محله مشکلاتی همچون آسفالت معابر، احداث شبکه فاضلاب، احداث دبیرستان دخترانه و پسرانه، تاسیس خانه بهداشت و درمان، مشکل ارتباط با منطقه فرهنگیان و ... مطرح شد که آنها بر رفع این مشکلات تاکید کردند اما گذشت آن روزگار و گویا فراموش کردند بازدید و وعده‌هایشان را.

هم اکنون زمین بروال (زویه 2) برای جذب فاضلاب در لایه‌های زیرین زمین به حداکثر اشباع رسیده و آب‌های سطحی و فاضلاب روستا در سطوح جمع می‌شوند که به صورت منبعی برای رشد انواع حشرات و بیماری‌ها شده است. سطح زمین این محله مسطح و امکان هدایت معمولی آب های سطحی و فاضلاب از طریق کانال‌های روباز وجود ندارد. این در حالی است که فاصله این محله تا نخستین نقطه مدخل فاضلاب شهری واقع در خیابان اصلی منطقه فرهنگیان کمتر از یک کیلومتر است.

یاسر از دیگر اهالی این منطقه می‌گوید: ما حتی دهیار هم نداریم. فرماندار راضی نیست که این منطقه روستا بماند و تمایل دارد به شهر ملحق شود اما شهرداری قبول نمی‌کند.

وی ادامه می دهد: 14 حلقه نفت کوی بروال مجاور منطقه فرهنگیان را احاطه کرده و آلودگی ناشی از برداشت نفت اهالی را به ستوه آورده اما شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب هیچ‌گونه مساعدتی تاکنون برای بهسازی منطقه نکرده است.

اهالی این محل از نمایندگان مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی گله منداند. آنها می‌گویند که ما بارها برای طرح مشکلمان حضوری با آنها صحبت کردیم اما کمتر توجهی به ما نداشته اند.

سلیقه به خرج می‌دهند

سید شریف حسینی، نماینده مردم اهواز و باوی در مجلس شورای اسلامی اظهار می‌دارد: هیچ کس نمی‌تواند بگوید که زویه بروال جزو شهر نیست. اگر بگویند زویه بروال روستاست کاملا بی معنی است.

وی می‌افزاید: در سمت چپ این محله فرودگاه واقع شده، سمت راستش زویه و کوی جواهری است. مگر می‌شود تکه‌ای از شهر را جدا کنند و بگویند روستاست؟

نماینده مردم اهواز و باوی در مجلس شورای اسلامی ضمن انتقاد از مسئولان ادامه می‌دهد: متاسفانه سلایق برخی از مدیران و نظرات و خواسته‌های شخصی آنها مانع الحاق این بخش از شهر به اهواز شده است. زمانی که من بخشدار مرکزی اهواز بودم هرگز یاد ندارم که روستایی با نام زویه بروال وجود داشته باشد.

حسینی یادآور می‌شود: هم اکنون سه سال از گفته استاندار مبنی بر روستا بودن بروال گذشته است. باید از استاندار پرسید اگر بروال روستاست چرا سند روستایی صادر نمی‌کنید؟ زویه بروال قدیمی‌تر است یا مناطق جدید تازه تاسیس؟

وی همچنین تاکید می‌کند: این منطقه بخشی از شهر است و باید خدمات شهری به آن تعلق بگیرد.

تا کنون 17 منطقه حاشیه‌ای در اطراف شهر اهواز شناسایی شده‌ است که حدود 400 هزار نفر از ساکنان شهر اهواز در مناطق‌ حاشیه‌ زندگی می‌کنند. با توجه به این میزان جمعیت، شهر اهواز از این نظر رتبه دوم یا سوم کشوری را دارد. حاشیه‌ شهر تنها به معنای اطراف شهر نیست، بلکه سکونت در مناطق فاقد کاربری‌های لازم برای زندگی نیز حاشیه‌نشینی محسوب می‌شود. در گذشته و در طول سال‌های دفاع مقدس بسیاری از افراد ساکن در مناطق جنگی مهاجرت کردند و به همین دلیل در اطراف شهر سکونت‌گاه‌هایی ایجاد شد.

مشکل حاد است

منصور کتانباف، شهردار اهواز نیز درباره مشکل منطقه علی آباد (بروال) می‌گوید: این منطقه جزو طرح جامع شهری است اما هیچ اعتباری برای آن در نظر گرفته نمی‌شد.

وی توضیح می‌دهد: این منطقه بخشی از حریم اهواز است. در کل کشور، حریم شهر طرح جامع ندارد و به عنوان توسعه آینده شهر است همچون مناطق پردیس یا فرهنگیان که در گذشته در حریم شهر بودند.

به گفته کتانباف، حریم شهری کاربری‌های مختلفی از جمله کشاورزی، صنعتی، دامداری و... دارد و در بازه‌ای از زمان در طرح جامع شهری قرار می‌گیرد.

شهردار اهواز ادامه می‌دهد: در منطقه علی آباد نیز عده‌ای سکونت دارند که طرح هادی هم ندارند. این تجمع به مرور توسعه پیدا کرد و باعث مشکل برای شهر شد، همان موقع شهرداری هم بی دقتی کرد و جلوی ساخت بی رویه را نگرفت.

کتانباف راه خروج از حریم را دارای الزاماتی دانسته و می‌گوید: ابتدا باید این موضوع در کارگروه شهرسازی و بعد در کمیسیون ماده 5 و سپس در شورای عالی شهرسازی کشور مطرح شود. البته چون در کنار فرودگاه هستند ممکن است ممانعت برای خروج آنها از حریم صورت گیرد.

وی تایید می‌کند که به ساکنان در حریم شهر هیچ خدماتی داده نمی‌شود و باید شهردار وقت، مانع ساخت و ساز در این منطقه می‌شد که این اتفاق نیفتاد.

شهردار اهواز در عین حال با پذیرش مشکلات منطقه علی آباد پیشنهاد می‌دهد: به هر حال این تجمع در آن بخش از اهواز صورت گرفته و بافت انجام شده و باید یک تصمیم جمعی درباره حل این مشکل گرفته شود. در کل، مشکل این منطقه حاد است.

کتانباف البته از پیگیری نماینده‌ها و مسئولان مختلف برای حل این موضوع خبر داده و می‌گوید: شهرداری خدماتی همچون جمع آوری زباله به ساکنان علی آباد می‌دهد اما باید توجه داشت که اگر شهرداری در آن بخش فعالیتی انجام دهد، مردم را به تصرف و ساخت و ساز غیر قانونی ترغیب کرده است.

به گفته شهردار اهواز قرار است این موضوع در فرمانداری مطرح شود و خدماتی برای این بخش از شهر در نظر گرفته شود.

کارشناسان امور حقوقی بر این باورند که از هر 10 مورد شکایتی که منجر به حضور در محاکم قضایی اهواز می‌شود، هفت مورد آن مربوط به حاشیه شهر است. به عبارت دیگر ناهنجاری‌های اجتماعی که منجر به برخورد‌های فیزیکی یا اعمال خلاف قانون می‌شود، در این بخش جامعه رواج بیشتری دارد. بدین ترتیب با تغییر نگرش درباره حاشیه‌نشینان و فرهنگ‌سازی‌ متناسب با هویت قومی می‌توان ناهنجاری‌ها را در این مناطق کاهش داد.

از حاشیه شهر تا حاشیه ذهن

من و شما حاشیه‌نشینی را نه در کلام که به صورت روزمره از بالا تا پایین شهر "زندگی می‌کنیم". حاشیه نشینی همواره مرزی نیست که به صورت جغرافیایی در سطح کوچه‌ها و خیابان‌های شهر کشیده شده باشد، جامعه شناسان می‌گویند که حاشیه‌نشینی حتی مفهومی ذهنی و به عبارت علمی تر یک سازه یا برساخته اجتماعی social construct است و فرد حاشیه‌نشین کسی نیست که در آن سوی شهر یا فراتر از حدود منطقه معینی از شهر خانه دارد. حاشیه‌نشینی دچار حاشیه‌نشینی فردی نیز شده است. حاشیه‌نشین فردی است که در ذهن خود و دیگران، خود را در محدوده‌ای "حاشیه‌ای" و "منزوی" شناسایی می‌کند، نابرخوردار از مواهب زندگی، با آرزوهایی، فرصت‌هایی و امکاناتی پایین‌تر از دیگرانی که در مرکز جای دارند. مرکز توجه، مرکز امتیازات، مرکز برخورداری‌ها، به عبارتی دیگر مرکزی برای از ما بهتران.

(گزارش بروال به نقل از فارس)

گزارش: قاسم جم