کردهای سوریه؛ حداقل هزینه، حداکثر نتیجه

تنها یک روز پس از انفجار ساختمان سازمان امنیت ملی سوریه در دمشق و کشته شدن چند عضو بلند پایه کابینه بشار اسد، مخالفان کرد سوری با انتشار ویدیوهایی در شبکه‌های اجتماعی گفتند به صورت مسالمت آمیز توانسته‌اند کنترل شهرهای نه چندان پرجمعیت عین العرب (کوبانی)، حسکه (حسچه)، رأس العین (سری کانی)، مالکیه (دیرک) را به دست بگیرند.

ویدیو‌های منتشر شده توسط این مخالفان، نظامیان مسلح کرد را نشان می‌دادند که در مقابل برخی از ادارات رسمی پرچم کردستان یا نماد و پرچم‌های حزبی علم کرده‌اند؛ ویدیوهایی که البته، لزوما به معنی تسلط کردها بر تمام مناطق مورد ادعای آنها نبودند.

انتشار این اخبار، ابتدا شادمانی کرد‌ها و به ویژه کردهای سوریه را به دنبال داشت، اما رویدادهای پس از آن، واکنش قدرت‌های منطقه و احزاب مختلف کرد، به نگرانی‌هایی در این رابطه دامن زد.

تردیدی که بعد از انتشار اخبار مربوط تسلط کرد‌ها بر این مناطق مطرح شد، آن بود که این چهار شهر به صورت کامل در اختیار کرد‌ها نیست و نظام اداری این مناطق همچنان متصل به شبکه سراسری است. اما گفته شده که نیروهای نظامی اسد تا حدودی از این مناطق عقب نشینی کرده و تنها کنترل قسمت‌هایی از قامیشلو، بزرگ‌ترین شهر کرد نشین به صورت کامل در اختیار نیروهای اسد قرار دارد.

گزارش‌های متعددی در رابطه با نحوه اداره شهر‌ها منتشر شده که به دلیل شرایط خاص سوریه و محدودیت‌های اطلاع رسانی مستقل، امکان راست آزمایی آنها وجود ندارد. اما عمده این اخبار تاکید می‌کنند که گام‌های اولیه تسلط بر شهرهای کردنشین، توسط نظامیان حزب کارگران کردستان، پ ک ک و شاخه سوری آن حزب اتحاد دمکراتیک، ‌پ ی د، برداشته شده و کنترل فعلی این مناطق هم بیشتر در اختیار آنهاست.
 

کوتاه مدتی قبل از این رویداد، کردهای سوریه به ابتکار مسعود بارزانی، رهبر حکومت اقلیم کردستان عراق در اربیل گرد هم آمده و "هیئت عالی کردهای سوریه" را پایه ریزی کرده بودند.

از جزئیات تشکیل این هیئت و تفاهماتی که حول آن صورت گرفته، اطلاع دقیقی در دست نیست. اما رسانه‌های مختلف در این ارتباط اخباری را مطرح کرده‌اند. از جمله اینکه حزب اتحاد دموکراتیک و دیگر حزب‌های نزدیک به آن نیز برخلاف گذشته، در جلسه شرکت کرده به عضویت هیئت در آمده‌اند.

بر اساس اطلاعات درز کرده از این تفاهم نامه، گروهای سیاسی کرد تصمیم گرفته‌اند در صورت بروز هر گونه خلاء سیاسی و نظامی در مناطق کردنشین، به صورت مشترک اداره شهر‌ها را به دست بگیرند.

به گزارش روزنامه الشرق الاوسط، بر اساس مفادی از این تفاهم نامه، هیئت عالی هر گونه جنگ رسانه‌ای بین کرد‌ها یا خشونتی که وخامت اوضاع منطقه را در پی داشته باشد، منع کرده است.

ترکیه، پ ک ک و اقلیم کردستان

کرد‌ها از ابتدای قیام سوریه با حفظ فاصله وارد اعتراضات سراسری شدند. بسیاری از آنها به عضویت تشکل های هماهنگ کننده اعتراضات از جمله شورای ملی متعرضان سوریه در آمده و در جلسات اولیه آنها حضور فعال داشتند، اما در نشست‌های بعدی به دلیل آنچه به رسمیت نشناختن موجودیت "ملت کرد" در سوریه می خواندند، به صورت جمعی استعفا دادند.

اما پس انفجارهای دمشق، چه شرایطی پیش آمد که به موجب آن پ ک ک و دیگر احزاب کرد بدون کمک مخالفان سراسری و خصوصا ارتش آزاد سوریه، موفق شدند کنترل برخی شهرهای کردنشین را به دست بگیرند؟
 

گفته می شود که نیروهای نظامی بشار اسد در مقابل اقدام مخالفان کرد برای آزادسازی این چند شهر، مقاومتی نشان نداده و به راحتی از این مناطق عقب نشینی کرده‌اند. هرچند درگیری‌های محدودی بین کرد‌ها و ارتش در قامیشلو روی داده، اما در مجموع برخی ناظران معتقدند که دولت سوریه نسبت به وقوع این اتفاق بی‌میل نبوده است.

این ناظران معتقدند پ ک ک مناسبات حسنه‌ای با دولت اسد دارد و این امر در ۱۷ ماه گذشته، مدارای نسبی دمشق در مقابل اعتراضات کرد‌ها را به دنبال داشته است.

خودداری بشار اسد از رویارویی با کرد‌ها در شرایط فعلی، ممکن است چند هدف تاکتیکی را دنبال کند.

به عقیده برخی ناظران دولت اسد، با قرار دادن پایگاه‌هایی در اختیار پ. ک. ‌ک برای اقدام علیه آنکارا، خواهد توانست اولا ترکیه را تحت فشار بگذارد و ثانیا نظر اقلیت کرد در این کشور را جلب کند تا به شورش‌های ضددولتی نپیوندند.

نگرانی از واکنش شدید ترکیه چندان دور از انتظار نبود. اندک زمانی پس از انتشار اخباری حاکی از استقرار پ ک ک در سوریه با حمایت دمشق، رجب طیب اردوغان، نخست وزیر ترکیه گفت دولت او اجازه نخواهد داد که مخالفان "با ایجاد اردوگاه‌هایی در شمال سوریه امنیت ترکیه را مورد تهدید قرار دهند و اگر اقدامی در این زمینه ضرورت یابد، قطعا به چنین اقدامی دست خواهد زد."

ترکیه تاکنون تهدیدات خود را عملی نکرده است، اما به نظر می‌رسد هر گونه دخالت نظامی این کشور در کردستان سوریه، تبعات سنگینی برای آنکارا به بار بیارود.

در چنین شرایطی، پ ک ک ممکن است از طریق ایجاد ناآرامی در داخل مرزهای ترکیه، دولت اردوغان را دچار بحران داخلی کند. در صورت حمله ترکیه به کردهای سوریه که جزو مخالفین اسد محسوب می‌شوند، جایگاه این کشور در معادلات سوریه لطمه خواهد خورد. از سوی دیگر، این احتمال وجود دارد که حکومت اقلیم کردستان، به دخالت ترکیه واکنش نشان دهد.
 

مسعود بارزانی، رهبر حکومت اقلیم کردستان عراق، که رابطه حسنه‌ای با ایران و ترکیه دارد، گفته است که شماری از سربازان فراری کرد ارتش سوریه، در کمپ های نظامی اقلیم کردستان آموزش نظامی دیده‌اند و در صورت صلاحدید به سوریه اعزام خواهند شد.

این موضوع همزمان است با نگرانی برخی از مخالفان کرد نسبت به اینکه شاخه سوریِ پ ک ک بتواند گستره نفوذ خود را فرا‌تر ببرد. ناظران، تحرک‌های مسعود بارزانی را که حدود نیمی از مخالفان کرد سوری را همراه کرده، در این چهارچوب دسته بندی می‌کنند. آنچه این گمانه را تقویت کرده بیانیه حزب اتحاد دمکراتیک در این ارتباط بوده است؛ بیانیه‌ای که در آن صراحتا اعلام شد که پ ی د اجازه نخواهد داد هیچ‌گونه نیروی نظامی از کردستان عراق وارد سوریه شود.

با این همه گزارش شده که عبدالباسط سیدا، رهبر شورای ملی متعرضان سوریه که خود از کردهای این کشور است، اخیرا جهت دیدار با مسعود بارزانی و احزاب کرد سوری به اربیل سفر کرده است. سیدا، سیاستمدار میانه رو، در نشست چند ماه پیش استانبول تنها عضو کرد این شورا بود که در زمان استعفای جمعی کردها با آنها همراه نشد.

در زمان انتخاب آقای سیدا به عنوان رئیس شورای ملی معترضان سوری، گمان می‌رفت که وی بتواند تاثیرات مثبتی بر حل اختلافات کردهای سوریه داشته باشد؛ امری که تا کنون اتفاق نیفتاده است.

دستاوردی برای کردهای سوریه

کردهای سوریه با وجود سابقه مخالفت سیاسی با دولت این کشور، از همبستگی و استقلال زیادی برخوردار نبوده و به همین خاطر تحت تاثیر سیاست احزاب عمده کرد در دیگر کشور‌ها بوده‌اند. آنها از بدو اعتراضات به دو گروه تقسیم شدند. گروهی، سیاست‌های پ ک ک را دنبال کردند و گروه دیگر، پیرو مسعود بارزانی و سیاست‌های اربیل شدند.
 

در مقابل اما برخی از روزنامه نگاران مخالف کرد سوری می‌گویند گروهی از شهروندان کرد، از هژمونی طلبی کردهای سایر کشور‌ها، عرب‌های داخل سوریه و کشورهای همسایه از طرف دیگر نگران هستند.

البته نباید فراموش کرد که شماری از شهروندان کرد سوریه تابع هیچ یک از دستورالعمل‌های مطرح شده از سوی احزاب نیستند. از طرفی برخی دیگر از آنها خواهان همگرایی با اپوزیسیون سراسری هستند.

با این همه، به نظر می‌رسد تسلط بر چند شهر کردنشین، در مجموع برگ برنده‌ای برای جمعیت دو تا چهار میلیونی کردهای سوریه است؛ جمعیتی که بخش چشمگیری از آنها تا قبل از قیام سوریه، حتی فاقد تابعیت سوری بودند. آنها تا کنون حتی بدون احتساب تحولات اخیر، تنها گروه در سوریه بوده‌اند، که با حداقل هزینه، حداکثر نتیجه را به دست آورده‌اند.

اما این وضعیت تا چه زمانی می‌تواند ادامه داشته باشد؟ پاسخ این پرسش را باید در جواب چند سوال دیگر جستجو کرد.

آیا کردهای سوریه قادر خواهند بود اختلافات درونی خود را حل کنند؟ دخالت‌های پ ک ک و اقلیم کردستان تا کجا پیش خواهد رفت؟ واکنش‌ها و اقدام‌های بعدی ارتش آزاد سوریه، شورای ملی معترضان، دولت ترکیه و جمهوری اسلامی که همگی از تحولات اخیر مناطق کردنشین ابراز نگرانی کرده‌اند، چگونه خواهد بود؟