وضع ویژه سوریه و احتمالات آینده-فقید منصور مشرف

سفرهاى مکرر کوفى عنان به دمشق، تهران، مسکو، پکن و غیره براى حل بحران سوریه، ما را به یاد سفرهاى مکرر هنرى کیسنجر (معروف به Shuttling) در دهه ۱۹۷۰ مى اندازد.

سفرهاى کیسینجر به امضاى قرارداد کمپ دیوید در سال ۱۹۷۸ منجر شد و از شدت و حدّت اوضاع کاست، اما زخم ها را در منطقه بر جاى گذاشت. اکنون نیز حتى اگر عنان موفق شود اسد را با ترفندهایى به کنار نهد، نخواهد توانست بحران همه جانبه سوریه و منطقه را بخواباند.

جهان معاصر با حالتهاى مختلفى از گره خوردن قضایا در درون مناطق و کشورها مواجه شده است: جنوب شرق آسیا، فلسطین، بالکان، لبنان، افغانستان، سومالى، عراق و اکنون سوریه نمونه هاى بارزى در این زمینه اند.

در هر یک از اینها تجارب خاصى رخ داده است. اما چه در این مناطق و چه در سایر نقاط جهان نمى توان مردمى را سراغ گرفت که بدون دخالت نیرویى دیگر از پس نیرویى ترمزبریده در کشتار و آزار برآمده باشند.

امریکا به عنوان قدرتمندترین نیروى جهان نمى خواهد در آستانه انتخابات، خود را به دخالتى دیگر مشغول و گرفتار کند. کیسنجر در مورد دخالت در سوریه مى گوید: “این دخالت، مفاهیم نظام جهانى را به هم مى ریزد”.

او مى افزاید: “اندیشه تغییر نظام هاى دیگر در قرن ۱۷ یک سوم اروپاییان را به کشتن داد. پیمان وستفالى براى آن بسته شد که سیادت ملى کشورها رعایت شود و روابط بین المللى فقط در چارچوب مرزهاى شناخته شده برقرار گردد”.

طبعاً اروپایى ها که تجربه افغانستان و عراق را پیش چشم خود دارند، حاضر نیستند بى گدار به آب بزنند. آنها مى دانند که پیروزى بر قذافى به کمک امریکا صورت گرفت و وجود قذافى براى بقیه چندان حیاتى نبود، یا بهاى موافقتشان را گرفتند.

به یقین روسیه و چین نمى خواهند بدون گرفتن امتیازهاى بزرگ، حمایت از رژیم اسد را رها کنند. از شانس بد سوریها نداشتن چنین امتیازاتى است. فراموش نکنیم که در جو انقلابى، کوچکترین اشاره اى هم به دادن امتیاز، اتهامها و مرگ سیاسى را نصیب گوینده و حزبش مى کند.

ایران، نزدیکترین حامى رژیم دمشق، بین پذیرش واقعیت انقلاب سوریه و ادامه حمایت از اسد حیران مانده است. زیرا تهران در واقع تکلیفش را با شخصیت ها و جریانهاى نظامش روشن نکرده است و نمى داند بدون دستیابى به آن گوهر تابناک “اتم” رابطه ى خویش را با نظام جهانى چگونه تنظیم کند.

ترکیه به رغم حمایت از مخالفان اسد نمى خواهد جنگ عثمانى – صفوى دیگرى را بر منطقه تحمیل کند. از سوى دیگر تا خیالش از کردهاى خودش راحت نشده، نمى تواند تن به پیدایش کردستان دیگرى دهد که به یقین با سقوط اسد در خاک سوریه ایجاد مى گردد.

لبنان با قدرتى که حزب الله و متحدانش در این کشور دارند و با توجه به شکاف عمودى سیاسى و عقیدتى موجود در جامعه اش، از بازى با آتش سوریه بیمناک است.

عراق هم از شدت گیرى عملیات انفجارى بیمناک است و هم اصولاً بسیارى از زمامدارانش هم پیمان تهران – دمشق اند.

اردن دیرگاهى است که مطالبات اقتصادى و سیاسى مردمش عرصه را بر دولتیان تنگ کرده است. فقط اسرائیل از میان همسایگان سوریه مى ماند که شاید بخواهد از شر وجود یاران تهران در کنار خود رها شود. اما مگر مى تواند بد شناخته شده را رها کند به امید آن که خوب نشناخته اى جایش را بگیرد؟!

اینجا است که در مى یابیم چرا شعار اصلى سوریها بعد از شعار “آزادى”، این شعار است: “خدایا، خدایا، جز تو کسى نداریم”.

سوریه اکنون خود الگو شده است. بدون غلبه دادن احساس بر تحلیل منطقى، باید گفت: سوریها مقاوم اند و از حمایت جهان آزاد – هر چند غیرمستقیم- برخوردار. آنان به نیروى بهار عرب دلگرم اند و کشورهاى عربى بیمناک از افزایش دخالتهاى ایران را نیز در کنار خویش دارند.

سوریها خواه ناخواه بر رژیم اسد پیروز مى شوند. شاید توافقى همچون یمن صورت گیرد. شاید هم اسد بخواهد مثل قذافى تا واپسین دم مقاومت کند. احتمال آن نیز مى رود که وضع عراق در سوریه تکرار شود یا حتى جنگ داخلى لبنان در ابعادى وسیع تر منطقه را فراگیرد.

شاید بعضى از طرفهاى نبرد، حساب معادله از دستشان خارج شود و اقدامات جنون آمیزتری را مرتکب شوند. لیکن نباید فراموش کرد که اروپا نیز بعد از چندین دهه نزاع “نُرمهاى آزادى و دموکراسى” را پذیرفت.