مسوولان سر رود، آب را می‌فهمند؟/فرشاد محمدی
ایران وایر- هزاران سال است که بالادستی‌ها آب را بر روی پایین دستی‌ها نبسته‌اند. قدیمی‌ها می‌گفتند «مگرما شمرهستیم که آب را بر روی دیگران ببندیم؟» اما حالا مسوولان محلی در استان اصفهان می‌خواهند این سنت هزاران ساله را بشکنند و آب را بر روی خوزستانی‌ها ببندند؛ آن هم نه برای آشامیدن بلکه برای کشاورزی و صنعت.
آن‌ها تلاش دارند با اجرای پروژه «انتقال آب کارون» یا «بهشت آباد»، بیش از یک میلیارد متر مکعب آب از سرشاخه‌های رودخانه «کارون» به استان‌های مرکزی ایران، از جمله اصفهان، یزد و کرمان انتقال دهند و از سرازیر شدن این رودخانه به خلیج جلوگیری کنند.
مسوولان استان اصفهان بارها بر کمبود آب آشامیدنی در این استان تاکید کردهاند؛ «محمد علی طرفه»، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای اصفهان گفته بود حتی پروژه «بهشت آباد» هم آب آشامیدنی لازم برای این استان را تامین نمی‌کند و نیاز به پروژه‌های تازه‌تر دارند.
اما این بار روزنامه «بهار»، صورت جلسه‌های مسوولان استان اصفهان در سال ۸۶ را منتشر کرده است که نشان می‌دهد این استان آن‌چنان هم با کمبود آب آشامیدنی روبه‌رو نیست و منافع اقتصادی و کشاورزی طرح «بهشت آباد» مورد دغدغه مسوولان این استان بوده است.
بر مبنای گفته‌های مسوولان وقت در این جلسه‌ها، تنها ۱۸ درصد آب تامین شده از منابع آبی این استان برای آشامیدن و بهداشت استفاده می‌شود.
آن‌ها گفته‌اند که این میزان آب شرب «به دلیل مصرف‌های بی‌رویه»، بیش از نیاز واقعی این استان است و باید میزان مصرف آب‌های تصفیه شده مدیریت شود.
در یکی از این جلسه‌ها که در آن مدیرعامل کنونی سازمان آب منطقه‌ای اصفهان نیز حضور داشته است، مسوولان استان اصفهان گفته‌اند که یکی از هدف‌های انتقال آب کارون به این استان، توسعه زمین‌های کشاورزی است و حتی محاسبه کردهاند که با ایجاد شبکه آب‌رسانی به زمین‌های کشاورزی، قیمت آن‌ها ۵ برابر می‌شود و از این راه ۲۰۰۰ میلیارد تومان سود به دست می‌آید.
این اسناد در حالی منتشر شده‌اند که «حمید چیت‌چیان»، وزیر نیرو حدود دو هفته پیش گفته بود که «زاینده رود خشک شده و تامین آب شرب اصفهان به سختی انجام می‌شود».
او تاکید کرده بود که در تمام پروژه‌های کشور، آب تنها برای مصرف شرب انتقال پیدا خواهد کرد.
وزیر نیرو هم‌چنین گفته بود که «برای انتقال آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر، مقررات و اصول سخت‌گیرانه‌ای گذاشته شده که باید رعایت شود و غیر از نیاز شرب، آب منتقل نخواهد شد».
چراغ سبز وزارت نیرو به پروژه انتقال آب کارون در حالی است که در ماه‌های گذشته مسوولان استان اصفهان، به گفته «حسین‌علی حاجی» از نمایندگان این استان در مجلس شورای اسلامی، تلاش‌های گسترده‌ای برای ایجاد«ذهنیت و فضای خوبی در اذهان مسوولان دولتی» انجام داده‌اند؛ از جمله نمایش فیلم مستندی در زمینه مشکلات نبود آب در استان اصفهان که رییس جمهور و معاونان اجرایی وی را تحت تاثیر قرار داده است.
«بهشت آباد» چهارمین طرح برای انتقال آب کارون به استان‌های فلات مرکزی ایران است. پیش از آن با اجرای پروژه‌های «کوهرنگ1»، « کوهرنگ2» و «کوهرنگ3»، در مجموع بیش از ۹۳۰ میلیون متر مکعب آب از سرشاخه‌های کارون به فلات مرکزی منتقل شده است. اما بحران کم آبی در ایران به ویژه در استان‌های مرکزی در سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده است.
اعتراض در خوزستان
در هفته‌های گذشته هزاران تن از مردم خوزستان با تجمع و تشکیل زنجیره‌های انسانی، اعتراض خود را نسبت به طرح انتقال آب کارون یا بهشت آباد ابراز کردهاند.
آخرین بار در روز جمعه دهم آبان ماه، هزاران تن از مردم خوزستان در ساحل غربی رود کارون در شهر اهواز گرد هم آمدند و با تشکیل چهارمین زنجیره انسانی، اعتراض خود را به انتقال آب سرشاخه‌های کارون به استان‌های مرکزی ایران اعلام کردند.
بر مبنای گزارش‌ها، آن‌ها پلاکاردهایی در دست داشتند که بر روی آن به زبان فارسی و عربی جمله‌هایی چون «ما کارون را نجات می‌دهیم»، «هوا را از من بگیر، کارون را نه» و «کارون شاهرگ ایران است» نوشته شده بود.
در پی بالا گرفتن این اعتراض‌ها، 50 تن از نمایندگان مجلس شورای اسلامی با تهیه طرح تحقیق و تفحص از وزارت نیرو، خواستار رسیدگی به «مدیریت و تخصیص ناصحیح منابع آب» در ایران شده‌اند.
«اسماعیل جلیلی»، نماینده مردم مسجد سلیمان به خبرگزاری فارس گفته است که «انتقال آب از سرشاخه‌های کارون نه تنها برای استان خوزستان و رودخانه کارون مضر است بلکه به ضرر منافع ملی و حتی استان‌هایی هم هست که قرار است آب به آن جا منتقل شود».
به گفته این نماینده مجلس، طرح اولیه انتقال آب رودخانه کارون که در سال ۱۳۸۱ مطرح شد و قرار بود حجم آب انتقالی حدود نصف میزان اعلام شده کنونی باشد، از سوی کارشناسان شورای عالی آب «غیر قابل توجیه» قلمداد شده بود. اما وزارت نیرو در حالی بحث انتقال یک میلیارد متر مکعب آب کارون را مطرح کرده است که «پس از 11 سال خشک‌سالی‌های متعدد، کارون به مراتب وضعی بدتر نسبت به آن زمان دارد».
دولت اصفهانی‌ها
از همان سال ۱۳۸۱ که پروژه «بهشت آباد» در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی تهیه شد، فعالان محیط زیست بارها نسبت به خطرات و آسیب‌های ناشی از اجرای این پروژه هشدار دادند. حتی سازمان محیط زیست در سال ۱۳۸۶، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۸۷ و سازمان مدیریت منابع آب در سال ۱۳۹۰به این طرح ایراداتی را وارد کردند اما هیچ کدام از این مخالفت‌ها نتوانست پروژه «بهشت آباد» را متوقف کند تا در نهایت در تابستان ۱۳۹۰ این پروژه به وسیله دولت محمود احمدی نژاد به مرحله اجرا رسید.
اما این بار معترضان به پروژه «بهشت آباد» توانسته‌اند بخش‌هایی از دولت و مجلس را با خود همراه کنند و حمایت «عبدالحسین مقتدایی»، استاندار خوزستان، تعدادی از نمایندگان مجلس و خانم «معصومه ابتکار»، رییس سازمان محیط زیست را به دست آورند. با این حال، تاکنون این تلاش‌ها موجب توقف و یا تجدید نظر در پروژه «بهشت آباد» نشده است.
«سیدشکرخدا موسوی»، نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی معتقد است که دلیل اصرار دولت برای اجرای چنین پروژه‌ای این است که تعداد زیادی از مسوولان دولتی اهل استان‌های مرکزی ایران هستند.
این نماینده مجلس به «ایران وایر» می‌گوید: «امروز هفت وزیر از اصفهان در دولت آقای روحانی هستند. در کابینه آقای خاتمی هم هفت وزیر حضور داشتند. در کابینه آقای احمدی نژاد هم دو یا سه نفر از اصفهان بودند. هرجا که این‌ها قدرت پیدا کنند به منفعت استان‌شان فکر می‌کنند. یعنی یکی از مشکلات این است که ما خوزستانی‌ها در راس و بدنه دولت کسی را نداریم که از منافع‌مان دفاع کند. فقط ما نمایندگان هستیم که آن هم از تریبون مجلس و رسانه‌ها تمام تلاش خود را می‌کنیم. یکی ازعلل آن، در واقع هرم قدرتی است که این‌ها در اختیار دارند. این واقعیتی است که باید مردم خوزستان بدانند. اما آن‌ها چه گناهی کردهاند.»
موسوی هم‌چنین دولت حسن روحانی را متهم به «نادیده گرفتن خواست مردم خوزستان» می‌کند و می‌گوید:«این تبعیض است؛ تبعیضی بی‌رحمانه. ما همه حرف‌های خود را زده‌ایم اما به دلیل این که نماینده مجلس هستیم و قانون‌گذاریم باید در چارچوب قانون خواسته‌های مردم استان را پیش ببریم. ما همه آن‌چه را باید گفت، گفته‌ایم؛ نگاه‌های تبعیض آمیز به برخی از استان‌های کشور را بیان کرده‌ایم؛ نگاه‌هایی که در مورد خوزستان قاعده شده است.»
بار دیگر قرارگاه خاتم الانبیا
بنابر اعلام شورای شهر اصفهان، دولت قرارداد اجرای پروژه «بهشت آباد» را با اعتباری بالغ بر 5هزار میلیارد تومان به قرارگاه «خاتم الانبیا»، وابسته به سپاه پاسداران سپرده است و آن طور که محمدعلی طرفه، مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای اصفهان می‌گوید، تمام مجوز‌های لازم برای اجرای این پروژه نیز دریافت شده است.
اما اجرایی شدن پروژه «بهشت آباد» در حالی است که «علیرضا ذاکر اصفهانی»، استاندار اصفهان می‌گوید اعتبارات لازم برای این پروژه تامین نشده است.
به منظور تامین اعتبارات لازم برای پروژه «بهشت آباد»، شورای شهر اصفهان تصویب کرده است که از راه «دریافت عوارض از شهروندان» و «تغییر کاربری اراضی مازاد ارگان‌های دولتی» این اعتبارات را تهیه کند.
مدیرعامل سازمان آب منطقه‌ای اصفهان به ایسنا گفته است که «در صورت تغییر کاربری مناسب این اراضی، ارزش آن‌ها افزایش یافته و با درآمد حاصل از فروش و یا در اختیار پیمان‌کار قرار دادن آن‌ها، می‌توان بخشی از هزینه اجرای طرح را تامین کرد».
موسوی، نماینده مردم اهواز در ارتباط با اجرایی شدن پروژه «بهشت آباد» بدون تامین اعتبارات لازم می‌گوید: «هیچ پیمان‌کاری از جمله قرارگاه خاتم الانبیا حاضر نیست از جیب خود برای اجرای پروژه هزینه بپردازد اما اگر یک پیمان‌کار پول‌دار گردن کلفت اصفهانی آمد و گفت من علی‌الحساب هزار میلیارد تومان هزینه می‌کنم، آیا دولت باید بپذیرد؟ مثل این می‌ماند که ما بگوییم آب نداریم اما یک پیمان‌کار گردن کلفت داریم که حاضر است دوهزار میلیارد تومان هزینه انفجار یکی از این سدهای بالا دست کند تا آب آن به رودخانه کارون بریزد! خب این چه منطقی است؟ چه توضیحی وجود دارد؟»
به عقیده این نماینده مجلس، این که قرارگاه خاتم الانبیا پذیرفته است اجرای پروژه «بهشت آباد» را در حالی که اعتبارات لازم برای آن تامین نشده است، برعهده بگیرد به دلیل حمایت و پشتیبانی دولت مردان اصفهانی بوده است.
تبعیضی که ما را شایسته زندگی نمی‌داند
در سال‌های گذشته رودخانه کارون که زمانی پر آب‌ترین و تنها رودخانه با قابلیت کشتی‌رانی در ایران بود با بحران کم آبی روبه‌رو بوده است. برخی گزارش‌ها حاکی از آن است که عمق این رودخانه در مناطقی در نزدیکی شهر اهواز به یک متر کاهش پیدا کرده است. با این حال، مسوولان اصفهانی می‌گویند انتقال یک میلیارد مترمکعب آب از سرشاخه‌های کارون تاثیر چندانی بر این رودخانه نمی‌گذارد.
«حسین‌علی حاجی»، نماینده مردم شاهین شهر به فارس گفته است: «با توجه به این که بخشی از رود کارون به خلیج فارس منتقل می‌شود، عقل حکم می‌کند تا اجازه ندهیم آب شیرین به آب‌های شور کشور وارد شود و مخالفت با انتقال آب رود کارون به زاینده‌رود منطقی نیست.»
در واکنش به این گفته‌ها، سید شکرخدا موسوی به ایران‌وایر گفت:«من فکر نمی‌کنم این صحبت‌ها یک استدلال منطقی باشند. در حقیقت، سود همین ته مانده کارون که به خلیج فارس می‌ریزد به زمین‌های کشاورزی جلگه خوزستان تعلق دارد. اگر این آب هم قطع شود، با توجه به بررسی‌های علمی انجام شده، حداقل ۵۰ تا۶۰ کیلومتر آب خلیج فارس روی زمین‌ها بر می‌گردد؛ یعنی تمام نخیلات آبادان و خرمشهر و کشاورزی تا اهواز را پوشش می‌دهد.»
او ادامه داد:«اگر واقعا دوستان ما در اصفهان می‌خواهند این آب را برای شرب استفاده کنند، قطعا مردم ما، مردم خوزستان این قدر بی‌رحم نیستند که بگویند آب خوردن به مردم ندهید. ولی بحث ما این است که اگر واقعا ما این قدر آب در کارون داریم چرا مردم خوزستان مشکل آب دارند؟ حداقل مشکل آب خوزستان را حل کنند بعد باقی‌مانده را انتقال بدهند.»
در سال‌های گذشته خوزستان با بحران‌های زیست‌محیطی فراوانی روبه‌رو بوده است. برمبنای یافته‌های سازمان بهداشت جهانی، شهر اهواز آلوده‌ترین شهر در جهان شناخته شده است. در هفته‌های گذشته هم بیش از ۶ هزار نفر از مردم خوزستان به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از باران‌های اسیدی در اهواز به بیمارستان رفته‌اند.
سال‌هاست که آلودگی آب خوزستان به ویژه در فصل‌های گرم، تیتر رسانه‌های محلی و گاه پایتخت را تشکیل می‌دهد. با این حال بسیاری از مسوولان و شهروندان اهوازی می‌گویند که توجه کافی به مشکلات زیست محیطی خوزستان نشده است.
«احسان»، شهروند اهوازی که در اعتراض‌های اخیر در این شهر شرکت داشته، معتقد است که برخورد مسوولان اصفهان و اظهار نظر آن‌ها مبنی بر بی‌تاثیر بودن انتقال آب کارون بر زندگی مردم خوزستان «تبعیض آمیز» است.
او به ایران وایر می‌گوید: «از سرچشمه‌های کارون تا خلیج بیش از هزار کیلومتر است که در این بین زندگی میلیون‌ها انسان با کارون گره خورده است. تنها پایین آمدن آب کارون کافی است تا زندگی کشاورزان این منطقه نابود و موج بیابان‌زایی و هجوم ریزگرده‌ها که حامل بیماری خطرناکی هستند آغاز شود. افزون بر آن، با کم شدن آب کارون، آب غیر قابل استفاده می‌شود چون همین الان نصف آن فاضلاب است. نتیجه‌گیری من از این حرف‌هایی که می‌زنند تبعیض است؛ تبعیضی که ما را شایسته زندگی نمی‌داند.»