سيزده‌به‌در، روز تهديد طبيعت
سيزده‌به‌در اگر چه عنوان روز طبيعت را برخود دارد اما از نحس‌ترين روزها براي طبيعت ايران است. گواه اين ادعا هم حجم هولناک آسيب‌هاي زيست محيطي است که در اين روز محيط زيست و طبيعت کشور به خود مي‌بيند؛ انبوه زباله‌ها، آتش سوزي‌ها، شکستن شاخه درختان و ريشه‌کن کردن گياهان، شکار انواع جانوران و پرندگان و تخريب لانه آنها بخشي از آسيب‌هاي اين روز است.
خبرگزاري ميراث فرهنگي - گروه محيط زيست ـ اگر صبح و عصر روز سيزده‌به‌در از چند نقطه مشخص طبيعت کشور عکس و فيلم تهيه شود بررسي و تخمين حجم تخريب‌ها راحت‌تر انجام ميشود. در پاره‌اي مواقع اين آسيب‌ها آنچنان زياد است که اگر نماهاي صبح و عصر اين روز را به کسي نشان دهيم و او از ماجرا مطلع نباشد بي‌شک تصور مي‌کند جنگي در منطقه رخ داده است.
تسطيح زمين براي برپايي چادر و مهيا کردن زمين براي بازي، بريدن شاخه درختان براي روشن کردن آتش، رها کردن انبوه بطري نوشابه و دوغ و پلاستيک پفک و چيپس در طبيعت و تخريب‌‌هاي ديگري که فقط از سر تفريح و سرگرمي صورت مي‌گيرد تنها بخشي از آسيب‌هاي سيزده‌به‌در براي محيط زيست کشور است.
البته و بدون ترديد اين رفتارها ويژگي همه مردم نيست و کم نيستند افرادي که حفاظت از محيط زيست در اين روز برايشان مهمتر از هر چيز ديگريست، اما با اين‌حال هنوز فرهنگ پاسداري از طبيعت به فرهنگ حداکثري بدل نشده است. در اين شرايط بهتر آن‌است که برخي مناطق داراي اهميت و حساس براي محيط زيست کشور را از ليست مقاصد گردشگري روز سيزده‌به‌در خود حذف کنيم؛ اگر چه معمول است در اين ايام رسانه‌ها مقاصد جالب و جذاب براي گردشگري به مخاطبان پيشنهاد کنند اما در اين گزارش قصد ما اين‌است به شما پيشنهاد دهيم براي صيانت و حفظ محيط زيست کشور کجاها نرويد.
در بسياري از کشورهاي دنيا براي حفظ مناطق حفاظت شده زيست محيطي سختگيرانه‌ترين قوانين لحاظ ميشود، تا اندازه‌اي که اين مناطق حتي اگر هزاران هکتار مساحت داشته باشند تردد هرگونه وسيله نقليه حتي از نزديکي و ارتفاع معيني از آسمان و زمين اين مناطق به صورت کامل ممنوع است و براي ورود افراد عادي و محققان و پژوهشگران هم بايد سختگيرانه‌ترين مجوزهاي لازم اخذ شود؛ پارک ملي آلاسکا متعلق به کشور آمريکا در همسايگي قطب شمال اينگونه است.
پارک‌هاي ملي، يکي از مناطق چهارگانه حفاظت محيط زيست ايران هستند. پارک ملي به محدوده‌اي از منابع طبيعي کشور اعم از جنگل، مرتع، بيشه‌هاي طبيعي، اراضي جنگلي، دشت و آب و کوهستان اطلاق ميشود که نمايانگر نمونه‌هاي برجسته‌اي از مظاهر طبيعي ايران است و به منظور حفظ هميشگي وضع زندگي و طبيعي آن و همچنين ايجاد محيط مناسب براي تکثير و پرورش جانوران وحشي و رشد رستني‌ها در شرايط کاملا طبيعي تحت حفاظت قرار مي‌گيرد. و از همين رو واجد ارزشهاي زيست محيطي بسياري است.
پارك ملي بوجاق كه لاگون كياشهر را به عنوان تالاب بين المللي به مجامع جهاني معرفي کرده است و دلتاي رودخانه سفيدرود را در خود جاي داده يكي از زيستگاه‌هاي مهم پرندگان و آبزيان است. از گونه‌هاي شاخص جانوري آن مي‌توان از رود كر و شنگر انواع پرندگان اردك سرحنايي و قوي گنگ، خزندگان و دوزيستان و ماهيان (ماهي سفيد و كپور) نام برد. از گونه‌هاي گياهي مي‌توان از آزولا آلاله ، نيلوفر آبي، توسكا، آقسطي نام برد. تالاب بوجاق به علت اهميت زيستگاهي به ويژه براي پرندگان مهاجر آبزي در سال 1354 بخشي از آن به وسعت 500 هکتار به عنوان « لاگون کياشهر »در فهرست تالاب هاي کنوانسيون رامسر به ثبت رسيد.
بوجاق محل زادآوري انواع پرندگان و آبزيان است اما بسياري از افراد با حضور در اين منطقه لانه‌ها و محل زيست اين گونه‌ها را تخريب مي‌کنند و يا به شکار و ايجاد مزاحمت براي آنها اقدام مي کنند، بي‌ترديد نرفتن به بوجاق يک روز همراه با آرامش را نصيب گونه‌هاي جانوري و گياهي آن مي‌کند.
پارك ملي گلستان درحدفاصل استان‌هاي گلستان و خراسان شمالي واقع شده و مساحت آن در حدود 87242 هكتار است. پوشش گياهي آن شامل بلوط، بلندمازو، ممرز، انجيلي، پلت، شيردار، كركو، آزاد، اوري، توسكاي قشلاقي، كلهو، انجير، توت، ملچ، داغداغان، ازگيل، وليك، زالزالك، سياه تلو، گوجه وحشي، شير خشت، گردو، تمشك، اناروحشي، گلابي وحشي، زرشك، تاغ، گز، پرند، كاروانكش، كلاه ميرحسن، گون، چوبك، درمنه، خارشتر و ارس است.
پستانداران اين پارک ملي را نيز مرال، شوكا، خرس قهوه اي، پلنگ، خوك وحشي، گربه جنگلي، تشي، آهو، قوچ و ميش، پلنگ، گرگ، روباه، كل و بز تشکيل مي‌دهد.
قرقاول، كبك، تيهو، زنگوله بال، كوكر سينه سياه، ابيا و بلدرچين، قرقي، دليجه، سارگپه پا بلند، سارگپه، عقاب دوبرار، دال شيا، دال، عقاب دريايي دم سفيد، مرادان، بالابان، هما، داركوب سياه، بلبل، توكاي باغي، سهره‌ها، سكاها، زرده پره ها، مگس گيرها، زنبوركها و دم سرخها نيز انواع پرندگاني است که در اين پارک ملي زيست مي‌کنند.
اين پارک تا قبل از سال 1336 شکار گاه محسوب مي شد. در شهريور 1342 به پارک محمد رضا شاه تغييرنام داد و در سال 1353 به پارک ملي تبديل شد.
پس از پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 با وسعت 91895 هکتار تحت حفاظت قرار گرفت. اين پارک در 55 کيلومتري شرق گنبد و 511 کيلومتري غرب بجنورد در مسير مشهد واقع شده است. رويش هاي اصلي پارک به علت 3 اقليم متفاوت متنوع است.
به باور و اظهار نظر بسياري از کارشناسان، پارک ملي گلستان غني‌ترين و بي‌مانند ترين پارک ملي در ايران و منطقه خاورميانه است، اما عبور جاده از مرکز اين پارک ملي آن را به محلي براي عبور و مرور ماشين‌هاي مختلف بدل کرده و گردشگران بساط خود را در اين پارک پهن مي‌کنند. مزاحمت براي گونه هاي جانوري و روشن کردن آتش پاي درختان و گياهان از عواقب آن است. سيزده‌به‌در هم که مي رسد سيل گردشگران يک روزه به اين پارک ملي سرازير، و موج تخريب ها چند برابر ميشود.
پارك ملي خجير و سرخه حصار : اين دو پارک در شرق تهران واقع شده اند و مساحت آن ها در حدود 20 هزار هكتار است. پوشش گياهي اين پارک ها شامل: بنه، بادام كوهي، ارس، داغداغان، چنار، سپيدار، پده، بيد ، زالزالك تبريزي، افرا، زبان گنجشك، عرعر، اقاقيا ، كاج، تنگرس، تمشك، گز، شيشعان، روناس، زرشك، سوفورا، شيرخشت، سياه تلو، دغدغك، ارمك مي شود و پستانداران آن نيز :كل وبز، قوچ و ميش البرزمركزي، گراز،پلنگ، كفتار،روباه قرمز، شغال،گوركن،گربه وحشي، خرگوش است. همچنين پرندگاني مانند انواع گونه‌هاي پرنده اعم از مهاجر آبزي، كنار آبزي و شكاري و خزندگان چون ماركرمي، كورماردوسر، مارآتشي، مارپلنگي، ماردستي، مارآبي، مارشتري، شترمار، يله مار، تيرمار، سوسن مار، افعي شاخدارايراني، افعي كوفي، قورباغه معمولي، وزغ سبز، لاك پشت مميزدارغربي در اين پارک هاي ملي زندگي مي کنند.
اين دو پارک هم به دليل نزديکي به تهران چند ميليون نفري يکي از دم دست ترين مقاصد براي سيزده‌به‌در اين جمعيت است، همين هم ميزان آسيب ها در اين دو پارک ملي را فراوان تر کرده است. در حالي که گونه هاي مختلف جانوري در بقيه ايام سال تقريبا در اين دو پارک به آرامي روزگار مي گذرانند روز سيزده‌به‌در حکم يک روز جنگي براي آنها را دارد.
جنگل ابر شاهرود: جنگل ابر شاهرود با 35 هزار هکتار وسعت به سه دليل براي دنيا اهميت دارد. اول اين که قسمتي از جنگلهاي باستاني هيرکاني است و گياهان دارويي آن کم نظير است. دوم آن که اين جنگل مرز بين دو اکوسيستم منطقه نيمه بياباني و جنگلي است، به همين دليل دراين ناحيه مي‌توان درختان سوزني برگ را در کنار درختان پهن برگ مشاهده کرد. دليل سوم آنکه به خاطر جغرافياي خاص منطقه که دو منطقه کم ارتفاع و بلند را در کنار هم قرار داده است، شاهد تشکيل اقيانوس ابر در اين منطقه هستيم که پديده کم نظيري در دنيا محسوب مي شود.
جنگل ابر از جنگلهاي زيبا و خوش‌آب و هواي استان سمنان است که در 50 کيلومتري شمال شرق شاهرود و در مسير جاده شاهرود به آزادشهر استان گلستان و در روستاي ابر قرار دارد.
جنگل ابر به دلايلي که گفته شد يکي از رويايي ترين نقطه هاي ايران محسوب ميشود. روز سيزده‌به‌در اگر هوا صاف باشد و جاده مهيا ، گردشگران بي شماري از استان هاي سمنان و گلستان و ديگر نقاط کشور راهي آنجا مي شوند نتيجه هم رها کردن انبوه زباله ها روشن کردن آتش و شکستن شاخ و برگ درخت هاي بي مانند اين جنگل است.
پارك ملي بمو در شمال شهر شيراز و به مساحت 48678 واقع شده است . از پوشش گياهي آن گلهاي رنگارنگ نظير پامچال، لاله و شقايق شيراز، بادام كوهي، ارژن، بنه شناسايي شده است. همچنين پستانداراني نظير آهو، قوچ و ميش، كل و بز، پلنگ، كفتار، گرگ، گربه وحشي و پرندگان مثل كبك، تيهو، كوكر، هما، عقاب طلايي و دال در اين منطقه يافت مي شود. کوه بمو در شمال شهر شيراز واقع شده که از اين شهر به خوبي ديده ميشود. قله کوه بمو بلندترين نقطه پارک است و 2700 متر بلندي دارد.
در سال 346 پنجاه هزار و در سال 1349 حدود 48000 هکتار مساحت داشت اما اينک حدود 40000 هکتار مساحت دارد و سه رشته کوه به موازات هم از شرق به غرب اين پارک امتداد دارد. نزديکي بمو به شهر شيراز و چند شهرستان پرجمعيت ديگر هم آن را به محلي وسوسه برانگيز براي روز سيزده‌به‌در بدل کرده است اما اين پارک هم با وجود همه ارزش هاي زيست محيطي اش در اين روز از آسيب ها در امان نيست.
منطقه حفاظت شده نايبند: اين منطقه از نظر تنوع جانوران وحشى منحصر به فرد است و داراى ميش و قوچ، کل، بز وحشى، آهو، جبير و پلنگ است. جبير را آهوى هندى و آهوى کويرى نيز مى‌نامند. جبير کمى کوچکتر از آهو با پوست اُخرايى رنگ است که رنگ سفيدى در زير شکم دارد. شاخ آن مستقيم با انحنايى در طرف جلو است که پيچ قلاب مانند نوک شاخ آهوى ايرانى را ندارد. اين منطقه در 320 كيلومتري جنوب شرقي بندر بوشهر واقع شده است . بدون ترديد يكي از زيبا ترين منطقه ساحلي در طول سواحل خليج فارس بشمار مي‌رود.
منطقه حفاظت شده نايبند با وسعت 22500 هكتار كه بصورت دماغه مرتفعي در ساحل جنوبي خليج نايبند قرار گرفته، بدليل دارا بودن اكوسيستم كم نظير ارزشهاي زيستگاهي براي گونه هاي متنوع حيات وحش از جمله : كل وبز، قوچ وميش و حضور گونه‌هاي نادري از قبيل جبير جيرفتي دارد.
نزديکي نايبند به خليج فارس و شکل دهي زيباترين سواحل آن اگر چه دليل شکل گيري اين پارک ملي بي‌نظير شده است اما همين دليل هم باعث شده است در سيزده‌به‌در بسياري رهسپار اين منطقه شوند و يک روز نا آرام و خطرساز را براي گونه هاي جانوري آن فراهم کنند، وجود گونه هاي مانند کل و بز و قوچ و ميش در اين پارک باعث شده است برخي افراد نا آگاه در اين روز اسلحه به دست در پي شکار آنها باشند و آرامش آن را به صداي گلوله بر هم بزنند.
منطقه حفاظت شده دنا، بعنوان يک ذخيره گاه در زمين با وسعتي معادل 93 هزار و 821 هکتار در جنوب غربي کشور در شمال استان کهگيلويه و بويراحمد، جنوب استان اصفهان و بخش کوچکي از جنوب استان چهارمحال و بختياري قرار گرفته است.
منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرايط ويژه اكولوژيكي در كشور منحصر به فرد است. اين منطقه به صورت يك اكوسيستم ويژه داراي بيش از 1000 گونه گياهي است. شرايط توپوگرافي ويژه وجود آبشارها و رودخانه‌هاي پرآب در منطقه، شرايط سخت و سرد ارتفاعات بلند و برفگير و در نهايت حضور حيات وحش متنوع در آن سبب شده كه اين منطقه به عنوان نمونه‌اي بارز در غرب كشور در رشته كوه زاگرس مشخص شود.
منطقه دنا هم با همه ارزش هاي بيشماري که دارد روز سيزده‌به‌در چنان شلوغ مي شود که از هر گوشه اش دود و دم آتشي به آسمان مي رود آتشي که مسافران سيزده‌به‌دري براي بساط پخت و پز و تفريح برپا کرده اند. اگر چه خيلي از اين آتش ها خاموش مي شود اما کار برخي هم بالا مي گيرد و آتشي ميشود بر دامن طبيعت. شاخ و برگهاي هم که در اين روز شکسته مي شود تا سهم آتش شود بخشي از آسيب اين روز براي محيط زيست است.
مناطق حفاظت شده و پارک هاي ملي ايران البته به همين موارد خلاصه نمي شوند اما با اين حال اين چند نمونه را مثال آورديم تا با توجه به فصل بهار و موسم زادآوري گونه هاي مختلف گياهي و جانوري و تنوع اين گونه ها در اين مناطق در روز طبيعت بيش از هر چيز به فکر آنها باشيم و آنها را با حضورمان تهديد نکنيم.
بهتر آن است طبيعت را دست کم در اين روز به حال خود وابگذاريم و آرامش و آسايش را از آن سلب نکنيم و يا دست کم اگر در طبيعت حضور پيدا ميکنيم حضورمان بيش از آنکه باري باشد بر دوش طبيعت زخم خورده ايران به ياري براي آن بدل شويم.