کاستی های فرآیند نظام آموزشی تک زبانه، بی توجهی به ارتقای کیفیت آموزش زبان مادری و نیز کمبود امکانات آموزشی و خدماتی در کنار شرایط نامناسب اقلیمی و جغرافیایی همواره استان خوزستان را در رده آخرین استان ها در فهرست ارزیابی سطح تحصیلی از لحاظ افت تحصیلی دانش آموزان قرار داده است.
حتی نوسازی و احداث ساختمان های آموزشی و هوشمندسازی مدارس برای رفع کمبودهای نظام آموزشی این استان کافی نبوده است از این رو استان خوزستان در کنار سیستان و بلوچستان همواره از نظر امکانات آموزشی در پایین ترین سطح قرار داشته است.
ارتباط زبان مادری و افت تحصیلی
کارشناسان معتقدند زبان مادری به عنوان ابزار شناخت و ارتباط، دارای بار عاطفی با غلبه نگاه های امنیتی حاکمیت به سوی زوال و نابودی پیش می رود.
با وجود آنکه حسن روحانی، رییس دولت یازدهم در آخرین دور انتخابات ریاست جمهوری به اقلیت های قومی و زبانی وعده داده بود در دوران ریاست جمهوری او زبان مادری در مدارس و دانشگاه ها تدریس می شود، به نظر می رسد، همچون روسای جمهور سابق، نسبت به حل مساله زبان مادری و آموزش آن در مدارس بی توجه بوده است.
مهرماه سال جاری نماینده دانش آموزان خوزستان در مجلس دانش آموزی ایران در سخنانی از تصویب و راه اندازی مدارس دو زبانه در استان های مرزی این کشور خبرداده و گفته بود از سال آینده در مناطق مرزی خوزستان مدارس دوزبانه راه اندازی می شود.
کریم دحیمی، فعال حقوق بشر با بیان اینکه معلوم نیست این مصوبه قرار است به چه صورتی اجرا شود به مجله خلیج می گوید: «با توجه به اعتراض مخالفان، مبنی بر تدریس به زبان مادری بعید است این طرح موفق شود ولی با وجود اینکه امکان اجرای این مصوبه هست ولی به زمان نیاز دارد.»
آمار قابل توجه ترک تحصیل زودرس، نرفتن به مدرسه و افت تحصیلی در مناطق غیرفارس زبان را می توان از پیامدهای نقض اصل عدالت آموزشی اقلیت های قومی در ایران دانست.
دحیمی که نزدیک به ۱۴ سال، آموزگار ریاضی و علوم مدارس اهواز و شوش بوده است کاستی های فرآیند نظام آموزشی تبعیض گرا نظیر مشکلات چند ماهه دانش آموزان دوره ابتدایی برای یادگرفتن زبان فارسی و اجازه نداشتن برای صحبت کردن به زبان مادری در کلاس های درس را باعث افت تحصیلی و ترک تحصیل بسیاری از دانش آموزان عرب در خوزستان می داند.
نظام آموزشی و تبعیض های آشکار
برپایه آخرین آمار سازمان نهضت سوادآموزی، در سال گذشته ۶۷ هزار دانش آموز تنها در مقطع ابتدایی ترک تحصیل کرده اند. در سال تحصیلی ۹۴-۹۳ یک میلیون و ۴۳۰ هزار نفر بین سنین ۶ تا ۱۸ سال در هیچ مدرسه ای از کشور ثبت نام نکردند و یک میلیون و ۱۵۰ هزار دانش آموز نیز در کشور ترک تحصیل کرده اند.
دحیمی با بیان اینکه در مدارس استان، بیشتر از دانشجویان دانشگاه ها به عنوان حق التدریس در مدارس استفاده می شود معتقد است: «تفاوت بسیاری است بین کسی که دوره معلمی را گذرانده باشد تا کسی که از دانشگاه برای مدتی به منظور امرار معاش و اتمام تحصیل به تدریس می پردازد. این روند، نه تنها کیفیت آموزش بلکه آمار قبولی دانش آموزان را نیز نسبت به سایر استان ها کاهش داده است.»
به گفته محمد تقی زاده، مدیرکل آموزش و پرورش خوزستان، مدارس این استان نزدیک به هفت هزار و ۱۰۰ معلم در آموزش و پرورش خوستان کمبود دارند؛ از این رو در سال گذشته از سرباز معلم، آموزشیاران نهضت و حتی خدمتگزاران در کلاس درس و برای تدریس به دانش آموزان استفاده می شد.
دریافت شهریه های بالا و هزینه های غیر مسئولانه از دیگر عوامل کاهش کیفیت آموزش و افت تحصیلی در مدارس استان خوزستان عنوان شده است. به گفته رییس آموزش و پرورش خوزستان، این استان از نظر سطح علمی و آموزشی در رتبه ۳۱ قرار دارد.
دحیمی دریافت کمک های مالی از والدین را از دیگر دلایل افت تحصیلی و بازماندن دانش آموزان خوزستانی از تحصیل عنوان می کند و می گوید: «درحال حاضر میزان کمک به مدرسه به ۵۰ هزار تومان رسیده است، طبق دستور ادارات آموزش و پرورش این کمک، اجباری نیست ولی به معلمان می گویند سعی کنید از خانواده ها کمک بگیرید می توان گفت این کمک اجباری است.»
این فعال حقوق بشر می افزاید: «در یک مدرسه غیر انتفاعی راهنمایی به من گفتند نمره ها راعوض کن من قبول نکردم اما دیدم که مدیر مدرسه نمره هشت را به ۱۸ تغییر داد.»
وی به نقل از یکی از بستگان خود در خوزستان می گوید: «حتی آب خوردن هم مجانی نیست چندی پیش سردخانه یکی از مدارس استان خراب شده بود گفته بودند بیایید پول جمع کنید سردخانه را تعمیر کنیم.»
این آموزگار سابق در مدارس اهواز به یاد دارد که به دلیل نبود تهویه و کولر مجبور شده بود دانش آموزان کلاس خود در یکی از مدارس شهر اهواز را در ۵۰ درجه گرما برای برگزاری امتحان بر روی زمین خاکی و اسفالت بنشاند.
دحیمی چند سال پیش در مدرسه ای واقع در یکی از بخش های اهواز تدریس می کرد. سرایدار مدرسه به او گفته بود در سه ماه تعطیلی تابستان او گوسفندانش را در فضای داخل این مدرسه نگهداری می کند.
وی به مدارس گازکشی شده در استان یزد اشاره می کند درحالی که به گفته وی، مدارس استان خوزستان، استان ثروتمندی که دارای بیشترین ذخائر نفت و گاز ایران است به هیچ عنوان گاز کشی نشده اند، در تابستان هم کولر به تعداد کافی در مدارس استان وجود ندارد.
به گفته دحیمی، کل کشور برای آزمون سراسری کنکور به سه منطقه تقسیم شده است، دانش آموزان استان خوزستان در حوزه مشترک استان تهران و اصفهان در کنکور شرکت می کنند این عامل، باعث شده است بیشتر داوطلبان کنکور، در دانشگاه پیام نور یا آزاد پذیرفته شوند.
در سال های گذشته بسیاری از داوطلبان و دانشجویان عرب ساکن ایران به دلیل فعالیت سیاسی و اجتماعی نزدیکان و بستگانشان با اتهامات مختلف از ادامه تحصیل یا ورود به دانشگاه محروم شده اند.
کریم دحیمی سهمیه بندی های پیش از کنکور، پایین بودن میزان پذیرش ظرفیت شهروندان عرب در دانشگاه ها، کمبود دانشگاه در استان و نیز رد شدن بسیاری از داوطلبان عرب در مصاحبه گزینش دانشگاه را از رویکردهای تبعیض آمیز آموزشی و تحصیلی حاکم برای شهروندان عرب می داند.
وی در توضیح این مطلب می گوید: «تاکنون خانواده های بسیاری که برادر، پدر یا بستگان نزدیکشان در فعالیت های سیاسی دخالت دارند با برچسب تجزیه طلبی و قومیت گرایی از پذیرش در دانشگاه محروم شده اند. هرچند در بین خود عرب ها افرادی نظیر نماینده های مجلس، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و نیز بسیاری از نیروهای وزارت اطلاعات هستند که به دلیل نزدیکی با نظام به مدارج بالا رسیده اند.»
محمدعلی یکی از شهروندان ایرانی ساکن لندن به وجود نوعی خشونت نمادین در نظام آموزشی استان خوزستان اشاره می کند و به خلیج می گوید: «به دلیل تبعیض های نژادی و قومی سیستماتیک، چند سال پیش، دختر یکی از فعالان مدنی عرب خارج از کشور باوجود پذیرش در یکی از رده های بالای دانشگاهی به دلیل فعالیت سیاسی پدرش از پذیرش در آن رشته محروم شده بود.»
وی همچنین از یکی از دوستان عرب خود یاد می کند که از اهواز در کنکور حقوق با رتبه ۶۳ پذیرفته شده بود. در مصاحبه به او گفته بودند شما «عرب ها برای صدام گاو کشتید و خوش آمد گفتید» دوست محمدعلی هم مجبور شده بود که به رشته دبیری تغییر رشته بدهد.
استان خوزستان یکی از غنی ترین استان های ایران سال هاست که با ناکارامدی های بسیاری در حوزه های زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی، زبانی و دینی روبرو بوده است، از محروم بودن آموزش به زبان مادری در مدارس، مشکلات آموزشی و تحصیلی تا بیکاری، فقر، آلودگی هوا، پدیده ریزگرد ها و ده ها مساله دیگر که باعث گسترش نارضایتی در میان شهروندان این استان شده است.