آیا روسیه با تخریب مذاکرات اتمی از غرب انتقام می‌گیرد؟
جرس: روحانی و ظریف از خطرات به نتیجه نرسیدن مذاکرات آگاهند و سعی می کنند که کشتی نظام را پیش از غرق شدن در طوفان واپسگرایی ایدئولوژیک به بندری منطقی و معقول هدایت کنند. آن‌ها امیدوارند که مذاکرات اتمی با ۱+۵ تحت تاثیر اختلافات روسیه با غرب قرار نگیرد.
یک هفته بعد از موافقت ولادمیر پوتین با بازگشت کریمه به سرزمین مادری و همزمان با صدور دستور بازگشت نیروهای اوکراینی از این شبه جزیره، جاه طلبی مسکو و واکنش متقابل غرب٬ ادامه روند مثبت مذاکرات اتمی ایران را با سوال مواجه کرده است.
الحاق کریمه به روسیه عکس العمل شدید غرب را به همراه داشت؛ از تحریم و مصادره دارایی‌های ۲۰ نفر از نزدیکان پوتین و ابلاغ دستور اجرایی گسترش تحریم‌ها توسط باراک اوباما گرفته، تا تهدید به اخراج مسکو از گروه هشت. در مقابل کرملین اعلام کرده که تحریم‌هایی علیه مقامات امریکایی از جمله دیک روبین، هری رید و جان بینر وضع کرده و می‌گوید روسیه با خروج از گروه هشت مشکلی ندارد. سرگی لاوروف در حاشیه اجلاس امنیت هسته‌ای گفت: «اگر شرکای غربی ما معتقدند که این چارچوب کارایی خود را از دست داده، ما بر حفظ آن اصراری نداریم و عدم همکاری در این چارچوب مشکل بزرگی برای ما نیست.»
این افزایش تنش‌ها در حالی است که وابستگی اتحادیه اروپا به انرژی روسیه و روابط اقتصادی غرب با مسکو قابل چشم پوشی نیست. روسیه و ایالات متحده در مذاکرات صلح سوریه نقش اصلی را ایفا می‌کنند و هردو در قالب گروه ۱+۵ برای رسیدن به یک توافق نهایی هسته‌ای با ایران تلاش‌های مشترکی انجام می‌دهند.
سرگی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه سه شنبه گذشته در حاشیه مذاکرات اتمی ایران در وین مدعی شد: «ما نمی‌خواهیم از این مذاکرات برای بالا بردن قمار خود با غرب استفاده کنیم. اما اگر مجبور شویم، اقدامات تلافی جویانه‌ای انجام خواهیم داد. چرا که دورنما و اهمیت تاریخی الحاق کریمه به روسیه با آن چیزی که در مسیر [برنامه هسته‌ای] ایران انجام می‌دهیم، قابل مقایسه نیست.»
در جنوب دریای خزر اما دولت ایران از پیامدهای خطرناک افزایش تنش‌ها میان روسیه و غرب نگران است. دولتمردان از این می‌ترسند که پرونده هسته‌ای ایران اولین قربانی بحران کریمه باشد. خطر فقط به مذاکرات هسته‌ای محدود نمی‌شود. آقای ظریف خیلی خوب می‌داند که نتیجه مذاکرات، مسیر چند دهه آینده جمهوری اسلامی را در هر دو عرصه داخلی و بین المللی تعیین می‌کند. شکست فرایند تنش زدایی کنونی ظریف و روحانی مساوی است با انتقادات تند آقای خامنه‌ای و در نتیجه متزلزل شدن پایه‌های دولت در داخل. در واقع آغاز هر گشایشی در سیاست‌های جمهوری اسلامی به طور عملی و نظری نیازمند نتیجه بخش بودن مذاکرات هسته‌ای است.
برخلاف دولتمردان ایران که جایگاه سیاسی خود چه در داخل ایران و چه در خارج را برای انجام عملیات تنش زدایی به خطر انداخته‌اند، برای محافظه کاران افراطی ایران بحران کریمه و رویارویی غرب با روسیه بهترین خبری بود که پس از مدت‌ها می‌شنیدند. مقاومت در قاموس تندروهای ایران تنها به معنی مقابله با قدرت نظامی واشنگتن نیست، بلکه همراهی در گسترش ایدئولوژی مقابله فرهنگی، مذهبی و ملی با ایالات متحده را نیز شامل می‌شود. بنابراین تعجبی نداشت که اقدامات مسکو علاوه بر ابراز رضایت خطرناک ملی گرایان افراطی در داخل روسیه، مورد استقبال تندروهای ایران هم واقع شد. گفته‌های کسی مثل سرگی کاراگانوف، رئیس موسسه سیاست خارجی و دفاعی مسکو که بر «استقبال از رویارویی با غرب برای پاک سازی نخبگان و سر و سامان دادن به مملکت» اصرار می‌ورزد، تنها می‌تواند تحسین و تشویق تندروهای ایران را در پی داشته باشد.
اصولگرایان تندرو از نفس پیوستن کریمه به روسیه هم خشنود هستند. مثل دیگر استبدادهای منطقه ترس اصلی آن‌ها آغاز مجدد قیام‌های مردمی است. سیاستمداران محافظه کار افراطی در مجلس و دیگر نهادهای حکومتی همین طور فرماندهان سپاه پاسداران اعتراضات مردم در هر کجای دنیا را به معنی خطر دوگانه دموکراسی و نفوذ ایالات متحده می‌دانند. سرلشکر فیروزآبادی، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح قبل از تحولات کریمه در واکنش به حوادث اوکراین گفته بود: «درسی که امریکا و غربی‌های معتقد به لیبرال دموکراسی در اوکراین به ملت این کشور دادند، عبرتی تاریخی برای همه ملت‌های مستقل است که مراقب لبخند‌ها و ایده‌های شیطانی ابر سرمایه داری باشند و فریب استکبار و عوامل آن را نخورند.»
هرچند آقای ریابکوف مشخص نکرد که منظورش از اقدام تلافی جویانه چیست ولی بعضی از کار‌شناسان معتقدند که ادامه فشار فزاینده ایالات متحده بر روسیه ممکن است پوتین را به برهم زدن مذاکرات اتمی ایران تشویق کند. رسیدن به یک توافق اتمی جامع با ایران اولویت اصلی سیاست خارجی دولت امریکا است و شکست این مذاکرات برای اوباما فاجعه خواهد بود. پوتین قطعا توان چنین کاری را دارد. او می‌تواند به صورت یک جانبه تحریم‌های ایران را نقض کرده و با استفاده از حق وتوی خود در شورای امنیت از تصویب تحریم‌های جدید علیه تهران جلوگیری کند.
مارک دابوویتز، مدیر اجرایی بنیاد دفاع از دموکراسی به نیویورک تایمز گفت: «من شخصا از اقدامات آتی روس‌ها خیلی نگرانم. اگر از روش فوق هم توافق را خراب نکنند، از طرق دیگر برای تخریب ساختار تحریم‌های ایران استفاده خواهند کرد.» آقای دابوویتز که از مدافعین وضع تحریم‌های بیشتر علیه ایران است با اشاره به تهدید ایالات متحده مبنی بر منزوی کردن روسیه ادامه داد: «بهترین اهرم مقابله روسیه با این تهدید‌ها استفاده از پرونده اتمی ایران به دلیل اهمیت بالای همکاری روسیه در آنجا است.»
بعد از آغاز بحران کریمه افراد متعددی از احتمال چنین عکس العملی از طرف روسیه سخن گفتند. اما به نظر می‌رسد تحلیل شایعی که از پل اقتصادی ایران و روسیه برای شکستن تحریم‌ها و صف آرایی جدید برای مقابله با غرب سخن می‌گوید، چند نکته اساسی را نادیده گرفته است:
یک) خطرات ایران اتمی برای خود روسیه
کشورهای عضو باشگاه اتمی برای حفظ برتری استراتژیک خود از پذیرفتن اعضای جدید استقبال نمی‌کنند. ضمن اینکه هسته‌ای شدن ایران به همان اندازه که برای امریکا یک تهدید محسوب می‌شود برای روسیه هم خطرناک است. فراموش نکنید که شمالیترین نقطه ایران تا مرز جنوبی روسیه تنها ۱۶۰ کیلومتر فاصله دارد. یکی از مقام‌های ارشد وزارت خارجه ایالات متحده در وین به تایم گفت: «اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، آن سلاح به روسیه به مراتب نزدیک‌تر از ما خواهد بود.» به علاوه اینکه مسکو علیرغم کسب منفعت از افزایش قیمت انرژی، ترجیح می‌دهد که خاورمیانه ثبات داشته باشد. اما دستیابی ایران به تسلیحات هسته‌ای و به دنبال آن تلاش کشوری چون عربستان سعودی برای عقب نماندن از رقیب شماره یک خود، منطقه را به آتش خواهد کشید.
دو) گزینه آخر اوباما
شکست دیپلماسی در قبال ایران به آن چیزی منجر می‌شود که پوتین بسیار از آن واهمه دارد؛ حمله نظامی ایالات متحده به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی. دیروز تلویزیون دولتی روسیه با پخش مستندی با نام «۱۵ سالگی تراژدی صربستان» استقلال کزوو درپی مداخله ناتو و بمباران سال ۱۹۹۹ را با جدایی کریمه مقایسه کرد و برخورد دوگانه غرب با این مساله را محکوم کرد. محور اصلی سخنان چهارشنبه گذشته ولادمیر پوتین در توجیه الحاق کریمه به روسیه هم انتقاد از استفاده بی‌مورد ایالات متحده از نیروی نظامی بود. آقای اوباما بار‌ها هشدار داده که ایالات متحده هر اقدامی که لازم باشد، حتی استفاده از نیروی نظامی، را برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی انجام خواهد داد. وجود این خطر و واکنش نامعلوم تهران، عامل اصلی بازدارنده کرملین از برهم زدن مذاکرات ایران و غرب خواهد بود. سرگی لاورف در ژانویه گذشته تاکید کرد: «ایده آماده سازی و اجرای حمله به تاسیسات اتمی ایران بسیار، بسیار خطرناک است. ما امیدواریم که این تئوری‌ها هیچگاه اجرا نشوند.»
سه) رای ممتنع چین
لی بائودونگ، معاون وزارت خارجه چین در جریان یک کنفرانس خبری در پکن دو مرتبه از پاسخ دادن به سوالی درباره احتمال به رسمیت شناخته شدن استقلال کریمه توسط چین طفره رفت. او در پاسخ تنها گفت: «ما امیدواریم که تمام طرف‌ها آرامش خود را حفظ کنند و به دنبال یک راه حل سیاسی بگردند.»
حمایت‌های همیشگی چین از شریک استراتژیک خود در رای گیری ۱۵ مارس شورای امنیت برای غیر قانونی خواندن رفراندوم استقلال کریمه دیده نشد. درباره علت این موضوع چن ژین می‌نگ، متخصص چینی مسائل اروپای شرقی به دویچه وله گفت: «چین نمی‌تواند از این رفراندوم حمایت کند چون ما خودمان مشکلات مشابهی داریم.» مناطق جدایی طلب تبت، ژین جیانگ، هنگ کنگ و تایوان سال‌ها برای استقلال یافتن از چین تلاش کرده‌اند و اگر دولت چین رفراندوم کریمه را به رسمیت می‌شناخت، مخالفتش با جدایی مناطق استقلال طلب داخلی خدشه دار می‌شد.
علت دیگر این تصمیم، ترس پکن بود از افزایش پیامدهای بحران کریمه و شدت گرفتن خصومت روسیه با غرب. درحالی که با رای ممتنع به این قطعنامه، چین از ایجاد توازن قوای لازم برای آغاز یک جنگ سرد دیگر جلوگیری کرد و توانست منافع بلند مدت اقتصادی خود را حفظ کند. البته امتناع از رای دادن چین نشان می‌دهد که پکن در این مساله به هیچ وجه هم صدای غرب نخواهد بود و همچنان به مسکو متمایل‌تر است.
به چالش کشیدن تحریم‌های ایران و سینه سپر کردن در برابر غرب به معنی شکستن هژمونی امریکا است. این اقدام جسورانه نیازمند یک اتحاد قدرتمند ناگسستنی است و در شرایط فعلی چنین اقدامی از سوی مسکو حماقت محض خواهد بود.
با توجه به دلایل فوق همچنین سرمایه گذاری جمهوری اسلامی روی روند کنونی تنش زدایی به نظر نمی‌رسد که روسیه به استفاده از کارت مذاکرات ایران برای انتقام گرفتن از غرب مایل باشد. روز جمعه جن پساکی، سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده گفت تحریم‌های روسیه وحدت کشورهای ۱+۵ در قبال برنامه اتمی ایران را از بین نخواهد برد. خانم پساکی افزود: «روسیه با عضویت و حمایت از این [مذاکرات] در حق ایالات متحده لطفی نمی‌کند. بلکه آن‌ها از احتمال دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای آشکارا ابراز نگرانی کرده‌اند. پس همانطور که اتفاقات هفته گذشته نشان داد ما کاملا انتظار داریم که آن‌ها یک شریک فعال پای میز مذاکرات باقی بمانند.»
احتمالا پوتین برای عادی سازی روابط، جلوگیری از انزوای بیشتر و درعین حال نشان دادن منطق و اقتدار روسیه به جهان، در مذاکرات اتمی ایران از خود انعطاف نشان داده و به همکاری نزدیک با اعضای دیگر ۱+۵ ادامه دهد. البته اگر غرب طی این مدت رفتار بیش از حد خصمانه‌ای با روسیه نداشته باشد که کرملین را به واکنشی غیرمنتظره وادار کند؛ در این صورت شرایط اکثر معادلات بین المللی از جمله پرونده هسته‌ای ایران تغییر خواهد کرد.