حتی وضو گرفتن با این آب جای شک دارد
بروال- وزیر بهداشت هم حاضر نشد آب اهواز را بچشد؛ چهار سال پیش. 16 دی 87 بود. باقری لنکرانی (وزیر بهداشت دولت نهم) در مراسم روز دانشجو در اهواز انتقادها را به جان خرید و در مقابل اصرار دانشجویان برای خوردن یک لیوان آب و اظهارنظر درباره آن فقط گفت: قبول داریم کیفیت آب اهواز پایین است، گزارش آن را داده‌ایم و در این خصوص با وزارت نیرو نیز صحبت‌هایی شده است.
اما نه این گزارش و نه گزارش‌های قبل و بعد از آن کارساز نشد. سدهای بیشتری افتتاح و طرح‌های جدید انتقال آب را اجرا کردند. با کوچک‌تر شدن رودخانه کارون، آبی که راهی لوله خانه‌ها می‌شد، روز به روز بیشتر رنگ و بوی فاضلاب گرفت.
بعضی از مردم حتی درباره صحیح بودن وضو با آب اهواز شک دارند. چند وقتی است که صدای فریاد بعضی از مناطق از وضعیت آب گوش‌خراش‌تر شده است. تماس‌هایی که با ما گرفته می‌شود و ادبیات گفتاری مردم نشانه عمق فاجعه است؛ این را نماینده مردم اهواز در مجلس شورای اسلامی می‌گوید و می‌افزاید: «این مردم از ابتدایی‌ترین حق خود یعنی آب سالم محروم هستند. مدیران باید از خواب بیدار شوند، دست از وعده دادن بردارند و خودشان را به جای مردم بگذارند.»
سیدشریف حسینی ادامه می‌دهد: «سال‌ها است که خوزستانی‌ها از نبود آب سالم یا شور و بدطعم بودن آن شکایت دارند، اما اخیرا مراجعه‌های مردم آنقدر زیاد شده که تیم‌های پیگیری تشکیل دادیم. در بسیاری مناطق تصفیه‌خانه و ایستگاه پمپاژ توان تصفیه آب را ندارد. امکانات شرکت آب و فاضلاب واقعا ضعیف است و شرایط تصفیه‌خانه‌ها بسیار اسفناک.»
نمایندگان مردم در مجلس تقریبا در همه نطق‌ها مسئله آب را مطرح می‌کنند اما «آنچه البته به جایی نرسد فریاد است.»
قاتل خاموش
مرغ متولیان بهداشت خوزستان اما همچنان یک پا دارد: «آب آشامیدنی، مطلوب است.»
مدیرگروه بهداشت محیط و حرفه‌ای مرکز بهداشت خوزستان تاکید می‌کند: «از نظر فنی آلوده بودن آب را نمی‌پذیرم.»
مهران معلم می‌گوید: «به عنوان ناظر بهداشتی وضعیت آب استان را در آزمایشگاه‌ها به‌ویژه از نظر کلرزنی رصد و ارزیابی می‌کنیم. براساس استانداردها و شاخص‌هایی که در کشور و سازمان بهداشت جهانی (WHO) تعریف شده آب آشامیدنی در تمام شهرهای خوزستان از جمله اهواز از نظر میکروبی یا باکتریولوژی در شرایط مطلوبی است. مطلوبیت آب شرب اهواز حدود 97درصد و شهرستان‌ها نیز حدود 90درصد است و هیچ‌کدام از شهرها در وضعیت بحرانی قرار ندارند. نمونه‌های آلودگی موردی و موقتی است که به شرکت آبفا اطلاع داده می‌شود.»
به گفته وی، اگر آب از لحاظ عوامل میکروبی در شرایط نامطلوب بود، با شرایط اپیدمی و موج بیماری‌های روده‌ای از جمله وبا روبه‌رو می‌شدیم. براساس استانداردها آبی که فاقد عوامل میکروبی و از لحاظ شیمیایی در حد استاندارد و قابل قبول برای مصرف‌کننده باشد «مطلوب» شمرده می‌شود.
مدیرگروه بهداشت محیط خوزستان در حالی آب را مطلوب اطلاق می‌کند که اذعان دارد طعم آب تغییر کرده و شور شده است. ذرات معلق موجود در آب را هم به فرسودگی، شکستگی یا نقص گاه به گاه شبکه توزیع نسبت می‌دهد که این عوامل رضایتمندی مردم را کاهش و به استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها و دستگاه‌های تصفیه خانگی سوق داده است.
این عضو شورای سلامت و امنیت غذایی خوزستان خاطرنشان می‌کند: «برای جلوگیری از بیماری‌ها پیش‌بینی شده نحوه کلرزنی در تصفیه‌خانه‌ها به نحوی باشد که کلر باقیمانده در آب تا نقطه مصرف باقی بماند و به این ترتیب بهداشت آب تامین شود.»
برای میکروب‌زدایی، در تصفیه‌خانه‌های شهری کلر به آب افزوده می‌شود. اما این تنها یک روی مسئله است و بررسی‌ها چیز دیگری را نشان می‌دهد. شرکت‌های آب و فاضلاب در خوزستان به دلیل ورود آلاینده‌ها به منابع تامین‌کننده آب شرب به‌ویژه رودخانه کارون از کلر بیشتری برای گندزدایی آب استفاده می‌کنند. در حالی‌که کارشناسان نسبت به خطرات نحوه گندزدایی آب و کلرزنی بیش از اندازه هشدار داده‌اند. کارشناسان بر این باورند که شاخص‌های بهداشتی آب شاید با کلرزنی زیاد تامین شود اما این امر مشکلات بسیاری به دنبال دارد. کلرزنی بی‌رویه گوارایی و طعم آب را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مضرات زیادی دارد. گاز کلر که به «قاتل خاموش» نیز شهرت دارد به صورت غیرمستقیم نیز سلامتی انسان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. این گاز با ترکیبات طبیعی آب،تری هالومتان‌ها (THM ها) را تشکیل می‌دهد که یکی از مهم‌ترین عوامل سرطان‌زای شناخته‌شده هستند.
سیاست در مدیریت آب
رودخانه کارون که روزی لقب پرآب‌ترین رود ایران را داشت، در مسیر عبور خود از خوزستان، میزبان فاضلاب‌های شهری، صنعتی، کشاورزی و بیمارستانی است. هم‌زمان نیز وظیفه سیراب کردن بخش اعظم شهرها و روستاها را بر عهده دارد. مدیریت غلط منابع آب حیات این رودخانه را نشانه گرفته است. طرح ساخت 38 سد و اجرای شش‌طرح انتقال آب از برنامه‌های تعیین‌شده این حوزه است. نتیجه آن کاهش دبی (حجم) کارون به یک‌چهارم دبی طبیعی و به تبع آن غلبه آلاینده‌ها است؛ آن‌گونه که کارون را به استخر فاضلاب توصیف می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد سدسازی بی‌رویه و تخلیه آلاینده‌ها به‌ویژه پساب‌های شور نیشکر به تنها منبع آب شرب منطقه، میانگین شوری (EC) کارون را در
10 سال اخیر دوبرابر کرده است.
معاون بهره‌برداری شرکت آب و فاضلاب اهواز نیز این مسئله را تایید می‌کند: «کارون به یک رودخانه فصلی تبدیل شده و ورود فاضلاب‌ها کیفیت و طعم آب را کاهش داده است. ما به غیراز تصفیه فیزیکی و شیمیایی کار دیگری روی آب انجام نمی‌دهیم. تصفیه فیزیکی برای جداسازی مواد معلق و ذرات بزرگ و تصفیه شیمیایی نیز به وسیله گاز کلر انجام می‌شود. این اقدامات اگرچه بهداشت آب را تامین می‌کند، اما روی طعم آب اثر ندارد و شوری آب را کاهش نمی‌دهد. شوری آب رودخانه در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته به طوری که روی تاسیسات تصفیه‌خانه‌ها هم تاثیر منفی دارد. گاهی در تابستان آب رودخانه آنقدر شور می‌شود که ناچار می‌شویم تصفیه‌خانه را از مدار خارج کنیم.»
احمد منجزی درباره تاثیر بارندگی‌ها بر کیفیت آب نیز توضیح می‌دهد: «تصفیه‌خانه‌های آب ظرفیت تعیین‌شده‌ای دارند. با وقوع بارندگی و افزایش شوری و کدورت آب، میزان مصرف بالا می‌رود و کیفیت آب پایین می‌آید. از طرف دیگر مشکل قدمت 40ساله و رسوب‌گذاری شبکه انتقال آب اهواز نیز مشکل‌ساز است. رسوب‌ها به لوله‌های شهروندانی که برای افزایش فشار آب از پمپ‌های خانگی استفاده می‌کنند مکش می‌شود و آب را گل‌آلود می‌کند.» به گفته وی، با اجرای طرح آبرسانی خوزستان موسوم به طرح غدیر منبع تامین آب آشامیدنی از رودخانه کارون به مخزن سدها تغییر می‌کند. این طرح که توسط سازمان آب و برق در حال اجراست احتمالا تا سال آینده مشکل آب اهواز را حل می‌کند. تا آن زمان با تعمیر و نگهداری سعی می‌کنیم تا حدودی مشکلات را کاهش دهیم. البته اگر دولت اعتبار لازم را اختصاص دهد، می‌توانیم تاسیسات را به روزرسانی کنیم اما در سال‌جاری هنوز اعتباری داده نشده است.
عبور از WHO
یک استاد دانشگاه و محقق محیط‌زیست در مقابل معتقد است: فرهنگ تصفیه آب در خوزستان صحیح نیست. برای تمام شاخص‌ها از جمله شوری استانداردهایی وجود دارد اما در تصفیه آب حتی از استانداردهای سازمان بهداشت جهانی هم عدول می‌کنند. تصفیه‌خانه‌ها نه تنها توان کاهش شوری آب را ندارند بلکه شوری را افزایش می‌دهند. البته از تصفیه‌خانه‌های آب اهواز غیراز این نمی‌توان انتظار داشت چراکه این تاسیسات برای 400هزار نفر طراحی شده و پاسخگوی جمعیت یک و نیم‌میلیون نفری این شهر نیست. علاوه بر این سیستم مذکور در سال‌های گذشته مستهلک و از خصوصیات کارکردی آن‌ها هم کاسته شده است. از سوی دیگر شبکه انتقال و توزیع آب قدیمی و فرسوده است و شکستگی و نشتی بسیار دارد. فشار کم آب نیز باعث شده مردم از پمپ‌های خانگی استفاده کنند که همین مسئله باعث مکش بسیاری از آلودگی‌ها و گل‌ولای مسیر به درون منازل می‌شود.
دکتر مهران افخمی تصریح می‌کند: «اثبات نامطلوب بودن آب شرب اهواز نیاز به آزمایش ندارد. ویژگی‌های ظاهری، میزان کدورت و طعم و بوی نامطبوع آب واضح است. درست است که آب از نظر میکروبی مشکلی ندارد اما سایر پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آن از جمله املاح و ذرات معلق بالاست.»
افخمی آلودگی آب و تصفیه مجدد آن در منازل را از عوامل خسارت به شهروندان می‌داند: «رسوب‌گذاری در لوله‌های آب منازل و حتی خودروها، هزینه خرید دستگاه تصفیه آب و تعمیر و نگهداری از جمله خسارت‌هایی است که به مردم تحمیل می‌شود، در حالی که این هزینه‌ها قبلا تحت عنوان آب‌بها به شرکت آبفا پرداخت شده است.»
این محقق محیط‌زیست تغییر منبع آب شرب از رودخانه به مخازن سدها را چاره کار نمی‌داند: «تغییر منبع آب شرب تنها پاک کردن صورت‌مسئله است چراکه به جای اصلاح و حذف آلاینده‌ها و فاضلاب‌ها از کارون، منبع آب تغییر می‌کند.»
بهانه ممنوع
حسینی نماینده مردم اهواز اما بهانه‌های مدیران را نمی‌پذیرد: «مسئله آب اولویت دارد و هرچه زودتر باید برای آن چاره‌اندیشی شود. هر بار که اعتراض می‌کنیم وعده طرح آبرسانی غدیر را می‌دهند در حالی که اعتبار این طرح قرار است از محل فروش اوراق مشارکت که تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده، اجرا شود.» وی تاکید می‌کند: «مشکل این است که قول‌ها و وعده‌ها چندین‌برابر عمل است. دیگر زمان کلی‌گویی گذشته است. تا زمان بهره‌برداری طرح غدیر باید برای مردم فکری شود. دولت و استاندار خوزستان باید از محل اعتبارات استانی و بودجه سال آینده برای حل مشکل آب مردم فکر اساسی کنند. نمی‌دانم اعتبارات چگونه هزینه می‌شود. چون اغلب پروژه‌های سال‌های گذشته نیمه‌کاره رها شده است.» 10 سالی می‌شود که تابستان‌ها آب شور و متعفن است و زمستان‌ها گل‌آلود. مشکل بی‌آبی را بارها نمایندگان در مجلس گفتند و خبرنگاران نوشتند؛ با این حال معلوم نیست ساکنان قطب آب و انرژی چند دهه دیگر باید برای داشتن آب سالم صبر کنند.
منبع :نادره وائلی‌زاده/بهار