دکتر حسن هاشمیان
از نظر تاریخی روسیه یا اتحاد جماهیر شوروی سابق اولین کشوری بود که در سال ۱۹۲۶ دولت جدید التأسیس عربستان سعودی توسط ملک عبدالعزیز را به رسمیت شناخت.
اگرچه بعدها تضاد با ایدئولوژی کمونیستی از یک سو و تعلق به بلوک غرب از سوی دیگر، کشور اسلامی عربستان که قرآن کتاب خدا را قانون اساسی خود قرار داده، از اتحاد جماهیر شوروی کمونیست جدا کرد.
در سال ۱۹۳۲ اولین سفر یک مقام رسمی سعودی به مسکو به عمل آمد. شاهزاده فیصل عبدالعزیز که در آن زمان فقط ۲۶ سال داشت به عنوان وزیر خارجه عربستان وارد روسیه شد.
مسائل میان دو طرف در آن سال‌ها به پیچیدگی امروز نبود و کار وزیر خارجه بر سه موضوع وام گرفتن از روسیه، بازپس‌گیری اراضی وقفی عربستان در خاک روسیه که به دنبال انقلاب بلشویکی سال ۱۹۱۷ مصادره شده بود و اجازه یافتن مسلمانان روسیه برای عزیمت به حج دور می‌زد.
تا سال ۱۹۹۴ که ویکتور چرنومردین، نخست وزیر اسبق روسیه از عربستان سعودی دیدار کرد و موافقتنامه اقتصادی، تجاری و فنی میان دو کشور امضاء شد، هیچ‌گونه گشایشی بعد از سفر فیصل بن عبدالعزیز میان دو کشور صورت نگرفت و در زمانی که فیصل در سال ۱۹۶۴ پادشاه عربستان شد به یکی از دشمنان سرسخت بلوک کمونیستی تبدیل شد. رقابت شدید وی با جمال عبدالناصر در مصر نقش مهمی در این رویاروئی وی با بلوک شرق داشته است.
اما امروزه گشایش جدید در روابط دو کشور بر مسائلی به مراتب بسیار پیچیده‌تر از آنچه که در اوائل قرن ۲۰ مطرح می شد، حلقه زده است و دو موضوع رقابت با ایران و عدم تمایل ایالات متحده امریکا برای درگیر شدن بیشتر در امور منطقه، در رأس اولویت‌های عربستان سعودی برای گسترش روابط خود با روسیه به شمار می روند.
سفر محمد بن سلمان، وزیر دفاع و نائب ولیعهد عربستان، به مسکو بدون اینکه عادل جبیر وزیر خارجه را به همراه داشته باشد و به دور از حضور محمد بن نایف ولی عهد کشور، پیام واضحی برای آمریکا داشته است که افراد متمایل به آن در این سفر هیچ نقشی ندارند. محمد بن نایف ولی عهد و عادل جبیر وزیر خارجه عربستان سعودی به تمایل به سیاست‌های آمریکا در منطقه معروف هستند.
امتیازات ویژه اقتصادی به روسیه
اقتصاد عربستان سعودی با سرمایه‌ای بالغ بر ۷۴۶ میلیارد دلار و رشد اقتصادی ۶ درصدی طی ده سال گذشته همراه با زیربنای اقتصادی محکم و به روز شده و جذابیت‌های بالای سرمایه‌گذاری خارجی، یک فرصت استثنائی برای روسیه فراهم می‌کند که بتواند خود را تا اندازه‌ای از تحریم‌های اقتصادی دولت های غربی رهایی دهد.
از اینرو فعال کردن کمیسیون همکاری‌های مشترک اقتصادی و تجاری روسیه و عربستان از مهمترین اهداف دولتمردان مسکو به حساب می‌آمد که موفق شدند جلسات مهمی از آن را در شهر سن‌پترزبورگ برگزار کنند.
توافق‌های صورت گرفته در زمینه اقتصادی و تجاری میان عربستان سعودی و روسیه، به شرکت‌های روسی اجازه می‌دهد که مالکیت صد درصد در همه زمینه های سرمایه‌گذاری به جز بخش‌های خدمات مالی و ارتباطات به دست آورند. همچنین این شرکت‌ها از مالیات بر درآمد، مالیات بر سود اضافی، مالیات بر فروش و مالیات بر مالکیت معاف هستند و تنها ۲۰ درصد مالیات بر سود با کسر هزینه‌ها و ضررهای احتمالی پرداخت خواهند کرد.
سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان در حال حاضر ۲۰۸ میلیارد دلار است و دولت سعودی تلاش می‌کند در طی ده سال این رقم را به ۵۰۰ میلیارد دلار برساند و امیدوار است که شرکت‌های روسی درصد مهمی در این افزایش داشته باشند.
مذاکره درباره سوریه بدون بشار اسد
همزمان با وقوع تغیرات بنیادی در معادله جنگ سوریه در همه جبهه‌ها و ضعیف شدن بشار اسد، تحرکات سیاسی برای ایجاد تغییر در نظام سیاسی حاکم بر سوریه شدت گرفت. بدون شک روسیه در سرعت بخشیدن به هرگونه تغییرات سیاسی در دمشق می‌تواند نقش عمده‌ای ایفا کند. قبل از سفر محمد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان به روسیه، برای نخستین بار روس‌ها قطعنامه محکومیت بشار اسد در استفاده از بشکه‌های انفجاری بر ضد شهروندان سوری را وتو نکردند. همچنین روسیه در هفته‌های گذشته از تعداد دیپلمات‌های شاغل خود در سوریه کاسته و شمار زیادی از کارشناسان خود را همراه با خانواده‌هایشان از بندر طرطوس خارج کرده و جایگزینی برای آنها به سوریه نفرستاده است. برخی گزارش‌ها هم از متوقف شدن محموله‌های اسلحه روسی به بندر لاذقیه خبر داده اند. این تحولات از دید سیاستمداران عربستانی بسیار مهم تلقی شد و ضرورت همراهی و تشویق آن را در اولویت‌های خود قرار دادند.
آنچه که از گزارش‌های منتشر شده در مطبوعات عربی از مفاد مذاکرات محمد بن سلمان و ولادیمیر پوتین برمی‌آید، به نظر می رسد که دو کشور عربستان سعودی و روسیه بر سر یک دوره انتقالی در سوریه بدون بشار اسد به توافق رسیدند.
در این دوره انتقالی یک شخصیت علوی زمام امور کشور را به عهده خواهد گرفت که مهمترین کارکرد این دوره حفظ امنیت اقلیت‌ها از یک‌سو و برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری و تدوین قانون اساسی جدید از سوی دیگر است. این طرح با مشارکت دیگر کشورها از جمله آمریکا و اتحادیه اروپا می تواند جامه عمل بپوشد.
ساخت نیروگاه اتمی در عربستان سعودی
در میان شش موافقنامه امضاء شده میان عربستان سعودی و روسیه که نام «استراتژیک» به آنها اطلاق شده است، یکی به امور انرژی اتمی اختصاص داده شده است که براساس آن روسیه در ساخت ۱۶ نیروگاه اتمی با اهداف صلح‌طلبانه و به منظور تأمین انرژی مشارکت خواهد کرد.
در حال حاضر عربستان سعودی محلی بنام «شهرک انرژی اتمی ملک عبدالله» در غرب ریاض پایتخت کشوردارد که کلیه مطالعات مربوط به ایجاد نیروگاه های اتمی در آن انجام می‌گیرد. این مرکز در سال ۲۰۱۰ با فرمانی از سوی ملک عبدالله تأسیس شد. براساس مطالعات صورت گرفته در این مرکز، دولت عربستان ۳۰۰ میلیارد دلار برای ساخت ۱۶ نیروگاه در نظر گرفته که بعد از ده سال دو نیروگاه فعال به مدار تولید انرژی خواهند پیوست و هر ساله دو نیروگاه اضافه خواهد شد. همچنین در کنار این نیروگاه ها، مزارع گسترده تولید انرژی خورشیدی در نظر گرفته شده که مدل آن را از کشورهای اروپایی گرفتند.
عربستان سعودی علاوه بر روسیه موافقنامه های ساخت نیروگاه های اتمی با کره جنوبی و فرانسه دارد. نیروگاه های SMART که قرار است کره ای‌ها در عربستان بسازند برای تولید برق و شیرین کردن آب به کار می‌روند و ده برابر نیروگاه‌های عادی کار می‌کنند. اما روی آوردن به همکاری اتمی با روسیه از سوی دولتمردان سعودی می‌تواند یک تصمیم سیاسی برای رقابت با برنامه‌های اتمی ایران باشد.
حال باید دید که روش‌های تأمین سوخت نیروگاه‌های روسی در عربستان بر چه اساسی کار خواهد کرد. اگر این روش دقیقا مطابق با سانترفیوژ و غنی سازی باشد، این بدان معناست که منطقه به سوی رقابت شدید اتمی پیش خواهد رفت که چه بسا با بالا بردن درجه غنی سازی، رقابت تسلیحات اتمی در راه خواهد بود.
منبع:رادیو فردا