روياي نوري مالكي به بازگشت به نخست وزيري عراق محقق ميشود؟
بعد از كنار گذاشتن او توسط آمريكا، نخست وزير سابق عراق آرام آرام در حال طراحي است تا دوباره به قدرت برگردد و اين زيبا نخواهد بود.
بغداد-دیوید کینر- ونيز كوچك، يك منطقه مسكوني با شكوه، مملو از كانالها و باغها در منطقه سبز، به دور از پستهاي بازرسي، ترافيك و ديوارهايي كه اين منطقه را از محلات ديگر بغداد مجزا ميكند، ويلاهاي گسترده در اين محل كه مورد استفاده سرسپردگان به صدام حسين بود، در حال حاضر متعلق به نخبگان سياسي عراق جديد است. در مركز اين محل، درست مثل 8 سالي كه نخست وزير بود، نوري المالكي اقامت گزيده است.
اگر چه مالكي مجبور به ترك سمت نخست وزيري در ماه سپتامبر شده بود ولي هرگز از حيطه سياست به كنار نرفت. او هنوز يكي از سه معاون نخست وزير جديد است، او هنوز دبيركل حزب الدعوه اسلامي است كه 3 نخست وزير قبل همه از اين حزب بوده‌اند. شايد بيشتر از همه، مالكي يك معتاد به كار زياد. كه گفته ميشود روزي 16 ساعت كار ميكند، روابط خود را با ايران و شبه نظاميان شيعي كه براي مقابله با داعش كه درحال گسترش بود، تنگ تر نمود. او مردي كه يك موقعي نفر اول مورد اعتماد آمريكا در عراق بود، الان، آمريكا را مقصر ميداند كه به كمك عراق هنگامي كه عراق به آن احتياج داشت، نيامده است.
او در مصاحبه اخير با فارين پاليسي اظهار داشت كه در سال گذشته هنگامي كه نيروهاي دولت اسلامي درحال گسترش بودند، عراق تقريبا «تحت محاصره براي دريافت اسلحه بود». «نقسه ما اين بود كه روي دريافت سلاحهاي آمريكايي براي مقابله با داعش حساب كنيم، اما طرفهاي آمريكايي به قول خود عمل نكردند»، او در ادامه گفت «مثل اينكه آمريكا متوجه وضعيت خطرناكي كه دولت عراق با آن مواجه بود، نشده بود». در غياب كمك آمريكا، عراق چاره‌اي جز طلب كمك از ايران را نداشت. مالكي اظهار داشت كه اين سلاحهاي ايراني بودند كه به كمك عراق براي شكست داعش آمدند. «اگر بر اساس توافق امنيتي بين عراق و آمريكا، سلاح از جانب آمريكا در اختيار عراق قرار ميگرفت. احتياجي به درخواست سلاح از دولت ايران بوجود نمي‌آمد». اين نظريه در بين دوستان و دشمنان مالكي وجود دارد كه او كه مرتبا در تلويزيون دولتي عراق ظاهر ميشود، قصد بازگشت به سياست در عراق را دارد. به گفته يك مقام غربي به نيويورك تايمز، مالكي متقاعد است كه امسال به قدرت بازخواهد گشت. اگر چه در اوائل اين ماه او اين شايعه را تكذيب كرد ولي اضافه نمود كه اگر مردم عراق از او بخواهند، او اين درخواست را رد نخواهد كرد». جنگ و دعواي بين مالكي و نخست وزير حيدر العبادي فراتر از يك رقابت شخصي است. بحث موجود در بين بخش شيعه جامعه عراق، چگونگي غصب قدرت بيشتر است. بعد از جايگزيني مالكي توسط العبادي در سپتامبر گذشته، العبادي مسيري كاملا متفاوت را پيش گرفته است. نخست وزير جديد عراق سعي در ايجاد روابط بهتر با اقليتهاي سني و عرب نموده است. او با استفاده از نفوذ خود باعث شده تا لايحه‌اي به تصويب مجلس براي تشكل يك گارد محلي كه وظيفه‌اش آموزش و تسليح نيروهاي سني متعلق به قبال مختلف مي‌باشند، برساند. او همچنين به يك توافق اساسي با دولت محلي كردستان در رابطه با درآمدهاي نفتي رسيد. مالكي در آخرين سالهاي حكومت خود، اساسا تمايل به چنين اقداماتي نداشت. منتقدان او بر اين نظر هستند كه مالكي سياست انحصار طلبي را در پيش گرفته و قدرت را در بين تعدادي محدود از دوستان خود متمركز كرده بود. بعنوان مثال مالكي خود، بعنوان وزير دفاع و وزير امنيت بود. او دائم در مشاجره با سني‌ها و كردها بود و آنها را در سقوط موصل توسط نيروهاي داعش مقصر مي‌دانست.
دشمنانش از او بيزار و دوستانش به او بسيار علاقمندند
بنا به گفته يك نفر مالكي «محبوبترين و نامحبوبترين سياستمدار در عراق است، او حيدر الخويي يك دستيار پروفسور در بخش مطالعات خاورميانه و آفريقاي شمالي چاتم هاوس است. او(مالكي) به بياني يك شخصيت دوگانه‌اي است كه دوستان او به او بسيار علاقمندند ولي دشمنانش از او بيزارند.»
به گفته خوئي اگر چه العبادي از همان حزبي است كه مالكي مي‌باشد، ولي سياست او براي اداره كشور كاملا متقاوت است. بنا به گفته يك نفر از حزب الدعوه «اگر دو نفر از دوستان العبادي با هم به مخالفت برخيزند، العبادي طرف آن كسي را خواهد گرفت كه رابطه دوستي ضعيفتري با او دارد، او از محبوبيت بيشتري نه تنها در ميان شيعيان و كردها بلكه در ميان گروههاي مختلف سني كه بطور سيستماتيك از جانب مالكي كنار زده مي‌شدند برخوردار است». اين نظريه از نظر دوستان مالكي ثابت ميكند كه العبادي قادر به اداره كشور نخواهد بود و به علت فقدان كيفيتهاي كه در مالكي وجود داشت، از عهده نجات كشور در هنگام بحران برنخواهد آمد.
به گفته سعد المطلبي از مشاوران سابق مالكي و يكي از اعضاي گروه ائتلاف قانون، «مالكي يك مرد قاطع است، او مرد عمل است». دكتر العبادي از دوستان من است او نميتواند يك نخست وزير باشد او يك مأمور راهنمايي و رانندگي است».
در منزل خود در بغداد، هنگام صرف چايي موفق الربيعي در رابطه با آينده سياسي رئيس سابق خود صحبت ميكند، او كه مشاور امنيت ملي مالكي بود شايد همه او را به عنوان كسي كه صدام حسين را در سال 2006 به پاي چوبه دار كشاند، بشناسند، ميگويد كه پيام من ساده است «مالكي را از معادله خارج نكنيد». او ميگويد كه مالكي «دبيركل يكي از مهمترين، قويترين و متشكل ترين احزاب سياسي است». و ميگويد « بنظرمن موقعيت سياسي او در داخل حزب تغييري نكرده است». مالكي براي كسب محبوبيت بيشتر تلاش كرده است، موفقيت الربيعي ميگويد كه مالكي دائم و مرتب براي كسب اعتقاد رهبران حزب الدعوه و احزاب مؤتلف آنها در «ائتلاف قانون» به استانهاي مختلف سفر مي‌كرد.» «بسياري از اين رهبران محلي مالكي‌چي» هستند، ربيعي اضافه ميكند. مالكي نه تنها به خوشرفتاري با رهبران محلي حزب پرداخته است بلكه با نزديك شدن به ايران، به مسائل بين المللي نيز پرداخته است. در ماه نوامبر گذشته او به تهران سفر كرد و با رهبران بالاي ايران از جمله آيت الله علي خامنه‌اي، حسن روحاني رئيس جمهور و رئيس مجلس علي لاريجاني ملاقات كرد. در اين ملاقاتها خامنه‌اي تلاشهاي مالكي را براي جلوگيري از هرج و مرج و بي ثباتي ستود و گفت كه «تلاشهاي او فراموش نخواهند شد». بعد از سفر به ايران، مالكي ضمن سفر خود به لبنان در اواخر همان ماه هنگام ورود با استقبال مقامات حزب الله و جنبش امل، دو حزب اصلي شيعه در اين كشور مواجه گرديد. اگر چه مالكي در طول 8 سال نخست وزيري خود روابطش را با ايران گسترش داده بود ولي تلاش كرده بود كه رابطه‌اش با آمريكا را در يك بالانس نگاه دارد. اينبار اين اتفاق نيافتاد. اين بار اين سياستمداري كه توسط سي اي اي انتخاب شده بود تا عراق را هدايت كند، هرگز تلاش نكرد از استقبال گرم حسن الله رهبر حزب الله اظهار خوشحالي نكند.
در عراق امروز بنظر ميرسد سياست مالكي براي نزديكي به ايران، سياست خوبي تلقي گردد، شما بايد به قرن 17 برگرديد تا پريودي از تاريخ را پيدا كنيد كه تهران بر سياستهاي بغداد تأثير گذار بود. نفوذ ايران در عراق در سال گذشته سر به آسمان زده است. بر اساس گزارشات آنها حدود 1000 مشاور نظامي براي جنگ با داعش به عراق فرستاده‌اند، آنها عمليات هوايي بر عليه داعش انجام داده‌اند و به تشكيل و حمايت مالكي از گروههاي شبه نظامي شيعي پرداخته و الان در بغداد متمركزهستند. قاسم سليماني فرمانده سپاه قدس حضور مستمر در اين نيروها دارد و به تازگي او را در شهر سامرا ديده‌اند كه در حال جمع آوري شبه نظاميان شيعه براي مقابله با داعش در شهر تكريت هست.
الان پوستر آيت الله خامنه‌اي جايگزين مجسمه صدام حسين در ميدان فرودس شهر بغداد شده است.
يكي از راههاي برجسته‌اي كه ايران توانسته نقش خود را در عراق گسترش دهد، از طريق ايجاد كميته‌هاي «بسيج عمومي» است. اينها شبه نظاميان جديد شيعه هستند كه به فتواي تابستان گذشته آيت الله سيستاني گوش داده و با بدست گرفتن سلاح براي جنگ با داعش بسيج شدند. اين تازه ترين گروه در ميان گروههاي مختلف موجود درعراق است و مالكي سريعا سعي كرد كه به تقويت آنها بپردازد. او در 26 ژانويه بعنوان اولين مقام ارشد دولت عراق از اين گروه بازديد نمود و با رهبر آن ملاقات كرد. متعاقب اين ديدار طرفداران مالكي اعدام كردند كه معاون نخست وزير به مثابه رهبر اين گروه اعلام گرديده است. بنا به گفته المطلبي «تمام درها به روي اين گروه بسته بود، بجز درب مالكي، مالكي به آنها گفت هر چه بخواهيد من براي شما تهيه ميكنم». در يك گفتگو با فارن پاليسي مالكي داشتن هرگونه مقام و موضعي در اين گروه را انكار كرد و گفت كه رابطه من با آنها خوبست. اينرا بايد در نظر گرفت كه در زمان حكومت او، اين گروه به روي پاي خود ايستاده بود. روابط نزديك مالكي با شبه نظاميان شيعه در عراق كه تعداد آنها بالغ بر 100 هزار نفر تخمين زده شده است، مي‌تواند به حضور او در صحنه امنيت ملي كمك كند و نقش او را در مبارزه با داعش برجسته نمايد. اين نقش همچنين مي‌تواند به عنوان تخزيب كننده العبادي باشد كه سعي ميكند با سني‌ها و اكراد روابط بهتري داشته باشد. بعنوان مثال يكي از طرحهاي العبادي لغو قانوني است كه به اعضاي حزب سابق بعث اجازه داشتن مشاغل دولتي را نميدهد. اين مسئله و اين لغو از خواسته‌هاي سني‌هاست و در عين حال ممكن است از نظر شيعيان و شبه نظاميان خوشايند نباشد.
مطلبي مي‌افزايد. «گروه بسيج عمومي» با اين امر مخالف است و هر كاري كه لازم باشد براي عدم انجام آن خواهد كرد». « با توجه به قدرت و حضور آنها، سلاحها و مهماتي كه دارند، ميزان محبوبيتي كه آنها در ميان مردم بدست آورده‌اند، با توجه به كمكي كه از ايران دريافت ميكنند، بنظر من احمقانه است اگر اين گروه جدي گرفته نشود».
رهبران سیاسی در بلوک مالکی مایل نیستند در باره آینده سیاسی معاون رئیس جمهور صحبت نمایند. پاسخ مقامات حزب الدعوه که براحتی و به تفيصل راجع به موضوعات دیگر صحبت مبکنند زمانیکه صحبت بر روی آینده مالکی به میان می آید پاسخهای کوتاه میدهند.
علی العلاق نماینده پارلمان از حزب الدعوه با اشتیاق زیاد در رابطه با روحیه جدید حاکم بر مرکز قدرت در عراق صحبت میکند. این قانونگذار میگوید که این بهترین پارلمانی است که وی شاهد آن بوده است. دولت عبادی سخت مشغول کار است٬ جناح های سیاسی با یکدیگر ارتباط فعال دارند و فضای همکاری در همه جا مشهود است.
وی ادامه میدهد که« افردی هستند که برای از بین بردن این همبستگی مشغول کار هستند. بگذارید اینطور بگویم آنهائیکه وضعیت جدید را بر علیه منافع شخصی خود می‌بینند حس بازندگی به آنها دست میدهد». آیا این اشاره ای به مالکی است؟ آیا العلق میتواند بگوید این افراد چه کسانی هستند؟ او با لبخند گفت نیازی به این کار نیست.
حضور مالکی بمدت دو دوره بعنوان سکان دار عراق دوستان و دشمنان زیادی در سراسر کشور برای وی بوجود آورد. وی شبه نظامیان مقتدی صدر را از شهر جنوبی بصره در سال ۲۰۰۸ بیرون راند٬ بنحو خشونت آمیزی تحصن معترضین سنی عرب را در سال ۲۰۱۳ در شهرستان رمادی با توصل به خشونت بهم زد و بر سر منبع با ارزش نفتی، کردها را بچالش کشید و آنها را متهم به همکاری با دولت اسلامی نمود. تمام این اقشار هم اکنون در صفوف مخالفین شدید مالکی هستند. در میان سران حزب دعوه نیز کسانی که سابقا از وی هواداری میکردند تلاش میکنند تا بی طرف باشند.
علی الادیب وزیر سابق آموزش و پرورش از مسئولین سابق حزب الدعوه که نامزد پیشرو سمت نخست وزیری در سال ۲۰۰۶ بود٬ هرگونه ايده‌اي دال بر اینکه مالکی از موقعیت خاصی درون حزب دعوه برخوردار است٬ را رد کرد. در پاسخ به این سوال که آیا مالکی بعنوان نفر بالای این حزب باقی خواهد ماند وی گفت که این مورد در كنگره عمومی سال آینده مشخص خواهد شد.
علی الادیب افزود «بطور واقعی هیچ رهبر حزب الدعوه ای در کار نیست و رهبری آن گروهی است و مالکی هیچ امتیاز ویژه ای در این زمینه ندارد. مالکی همراه با ۱۱ نفر دیگر همه در یک سطح هستند».
در حوزه گسترده‌تر سیاسی شعیان در عراق٬ افراد زیادی مخالفت خود را با بازگشت مالکی مطرح میکنند. صدر با صدور بیانیه ای مخالفت شدید خود را با نصب نخست وزیر سابق در موقعیت رهبری در کمیته های بسیج مردمی اعلام کرد. حکیم زاملي٬ یکی از معاونان ارشد صدر در پارلمان٬ تحقیقاتی را بمنظور تعیین نقش مالکی در سقوط موصل آغاز نموده است. طی مصاحبه با مجله سیاست خارجی ٬ مقامات دو نیروی شبه نظامی بدر و عصائب الحق با ایفای نقش مالکی در کمیته های مردمی مخالفت نمودند.
مخالفت سیستانی با مالکی که سال گذشته طی نامه‌ای به رهبران الدعوه خواستار انتخاب نخست وزیر جدید گردیده بود نیز وزنه سنگینی بر علیه مالکی بحساب می آید. خوئی میگوید «افراد نزدیک به مالکی فکر میکنند که وی در یکی دو سال آینده مجددا به قدرت خواهد رسید آنها از سقوط العبادی اطمینان دارند و در آنزمان مالکی خلا را پر خواهد کرد. من این را عملی نمیدانم زیرا زمانیکه سیستانی براي بر کناری وی پافشاری نمود این بنظرم قضیه را برای ایرانیان و سیاست داخلی عراق مهر و موم کرد».
اما با این حال مواردعجیب تر از بقدرت رسیدن مجدد مالکی٬ نیز در سیاست عراق رخ داده است. مالکی موقعیت خود را بدلیل از دست دادن حمایت مردمی از دست نداد، در واقع او حزب دولت قانون را به یک پیروزی گسترده در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۴ رهبری کرد. فشار آمریکا یکي از عواملی بود که به بر کناری مالکی از قدرت انجامید. خوئی افزود که احتمالا محبوبیت مالکی از العبادی در میان شیعیان بیشتر است « او را بعنوان مدافع شیعیان می‌بینند».
سرنوشت سیاسی مالکی به احتمال زیاد با موفقیت یا شکست العبادی در دستیابی به دولت فراگیر گره خورده است. اگر عبادی بتواند با کردها و سنی ها متحد شده و پیروزی‌های واقعی در قبال دولت اسلامی بدست بیاورد و بتواند مناطق از دست رفته را مجددا پس بگیرد، برگشت مالکی بقدرت رویائی بیش نخواهد بود.
اما چنین سناریوهای خوشی به ندرت در عراق پیش می آید. خیلی‌ها باور دارند که جنگ با دولت اسلامی و وزنه مطالبات کردهای سنی، موفقیت فعلی العبادی را از بین خواهد.
بنا به اظهارات الادیب: «سياستمداران سني دارند ميگويند كه او هم مثل قبلي است»
بنا به گفته الادیب : سیاستمداران اهل سنت میگویند«این شخص همانند شخص قبلی است». وی افزود این سنی‌ها بمدت ۳۵ سال برهبری حزب بعث در قدرت بودند و اکنون نیز میخواهند مجددا قدرت را بدست بگیرند..... امویان٬ عباسیان و عثمانی‌ها بمدت طولانی قدرت را در اختیار داشتند٬ آنها به در دست داشتن قدرت عادت دارند.
سعی العبادی در مشارکت جناحهای مختلف وی را به یک يتیم سیاسی تبدیل نموده است وی قادر نیست که به خواسته های دیگر جوامع عراق پاسخ گوید. مخالفین وی ادعا دارند که العبادی از امتیازات جامعه خود به اندازه کافی دفاع نمیکند. خوئی میگوید:«ترس من از آینده عراق این است که عبادی با سرعتی برای ترمیم فاصله‌ها پیش برود که شیعیان توان تحمل آنرا نداشته باشند. در صورتیکه عبادی موفق نشود کس دیگری جای او را خواهد گرفت و از این خشم موجود سوء استفاده میکند. عبادی بر روی لایه‌ای از یخ حرکت میکند و خودش نیز اینرا میداند».
با رشد شبه نظامیان شیعه نفوذ ایران از همیشه بیشتر شده و خطر دولت اسلامی نیز از طرفی تهدید خود را افزایش داده است. یک رهبر دیگر میتوانست نه از طریق کثرت گرائی بلکه از طریق استفاده از شبه نظامیان شیعه سعی در سرکوب آنها نماید. از قضا این مالکی بود که گفت دولت بغداد نباید تنها با تکیه به یک قدرت خارجی امور خود را به پیش ببرد.
وی به مجله سیاست خارجی گفت که« چارچوب توافقنامه استراتژیک با ایالات متحده تعادل را حفظ نموده بود. این توافق بر روابط دوستانه با آمریکا تاکید کرده و در طرف دیگر دوستانی مانند ترک‌ها و ایرانیان را داشتیم. آمریکائی ها به تعهد خود پایبند نبودند و این باعث بهم خوردن تعادل موجود گردید».
ربیعی گفت«کاهش نفوذ آمریکا در بغداد میتواند شرایطی را بوجود بیاورد تا مالکی مجددا به قدرت برگردد، وی افزود که ما پایان مالکی را هنوز نمی‌بینیم و او در پروسه سیاسی عراق همچنان باقی خواهد ماند و مجددا خود را زنده خواهد کرد».
منبع:ایران اسرار
منبع:ایران اسرار