خبرگزاری میراث فرهنگی – گروه میراث فرهنگی - ناصر تقوایی کارگردان «ناخدا خورشید» که 11 سال است فیلم نساخته است، فردا (19 تیرماه) 71ساله می‌شود.

 

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، خالق «ناخدا خورشید» درباره‌ی تولدش نوشته است: «در تابستان سال 1320 خورشیدی، در گرمای جنگ جهانگیر دوم، در قلب جنگلی از نخل‌های ستبر سبز، در یک روستای عرب‌نشین زاده شدم. در کودکی یک سیاح حرفه‌ای بودم و همراه پدر به دوردست‌ترین بندرهای دریای جنوب سفر کردم و هرکلاس ابتدایی را در شهری و دهکوره‌یی خواندم و هفت سال بعد که به زادگاه خودم برگشتم در عالم خیال یک سندباد نوجوان بودم. در مدرسه به ادبیات علاقه داشتم، اما ریاضی خواندم. در جوانی داستان کوتاه می‌نوشتم و فریفته‌ی شیوه‌های نو بودم، اما باز نمی‌دانم چه شد که از سینما سر درآوردم.

 

در این مسیر به آدم‌های دانا برخوردم و صحنه‌های جالب، ولی زندگی خودم هیچ صحنه‌ی جالبی ندارد. تنها شانس من در زندگی شاید این بوده که با یک تولد ناخواسته شصت سال تمام مثل یک آدم زیادی در کنار یک ملت کهنسال زندگی کرده‌ام. دوازده داستان کوتاه، سیزده فیلم گزارشی و مستند، سه فیلم کوتاه داستانی، شش فیلم بلند سینمایی و یک مجموعه‌ی شانزده ساعته‌ی تلویزیونی در کارنامه‌ی من دیده می‌شود. به اضافه‌ی یک مجموعه‌ عکس و اسلاید از طبیعت و زندگی و فرهنگ این مرز پرگهر، در هزار و یک نما. با اینهمه از دور تنبل جلوه می‌کنم. چرا که در این ده ساله، به دلایلی که ناگفتنش بهتر، کارهای تازه‌ی مرا نه کسی خوانده، نه کسی دیده ... »

 

ناصر تقوایی همچنان با گذشت بیش از 11 سال از ساخت «کاغذ بی‌خط»، فیلمی سینمایی نساخته است و دو فیلم نیمه‌تمام «چای تلخ» و «زنگی و رومی» را در کارنامه‌ی هنری‌اش دارد.

 

این هنرمند در فیلم‌سازی علاوه بر ساخت فیلم کوتاه، فیلم‌های بلندی چون «آرامش در حضور دیگران»، «صادق کرده»، «ناخدا خورشید»، «ای ایران»، «کاغذ بی‌خط » را ساخته است و در سال‌های اخیر بعد از متوقف شدن دو فیلمش، مستند کوتاه «تمرین آخر» را درباره‌ی تعزیه ساخت.

 

سال 1383، شورای ارزشیابی هنرمندان در وزارت ارشاد، مدرک درجه یک هنری کشور (معادل دکترا) را به ناصر تقوایی، اعطا کرد.

 

در جشن سیزدهم خانه سینما، تندیس‌ شایستگی جشن‌ سینمای ایران به‌خاطر یک عمر دستاورد هنری به «ناصر تقوایی» اهدا شد و در جشن چهاردهم انجمن فیلم کوتاه از این فیلم‌ساز تقدیر کرد.

 

ناصر تقوایی در آن برنامه به علاقه اندک‌اش به سینمای بلند اشاره کرد و گفت: « خیلی به فیلمهای بلند علاقه ندارم و مگر فیلمهایی که کنجکاوی‌ام را تحریک می‌کنند فیلم دیگری را نمی‌بینیم و فکر هم نمی‌کنم چیزی از دست داده باشم با این وجود همواره سعی می‌کنم با فیلمهای کوتاه در ارتباط باشم و برعکس فیلمهای بلند هرگاه در این زمینه فرصتی برای حضور در هیاتهای داوری یا انتخاب وجود داشته باشد حتما پیش قدم می شوم.»

 

کارگردان فیلم‌های «ناخدا خورشید»،« ای ایران» در بخش دیگری از سخنانش مطرح کرد: « من به خوبی می‌دانم که کار فیلمسازی باید تداوم داشته باشد و اگر در آن وقفه ایجاد شود مشکلات مختلفی پیش می‌آید. زمانی که فیلمسازی چند سال نتواند فیلم بسازد سعی می‌کند همه‌ی حرفهای خود را دریک ساخته بگوید و همین موضوع باعث صدمه خوردن به آن فیلم می‌شود.»

 

ناصر تقوایی همچنین در آن مراسم اظهار امیدواری کرد:«فیلمهای کوتاه در معرض دید عموم مردم قرار گیرند تا شاید این فیلمها با سینمای بدنه رقابتی ایجاد کنند و کمی معیارهای سینمای عوض شود.»

 

عباس کیارستمی هم در آن مراسم که برای تقدیر از ناصر تقوایی به روی صحنه آمد، گفت: «ناصر تقوایی فردی است که با سخاوت و گشاده دستی فراوان تجربیات خود را به نسل جوان منتقل می‌کند و همه ما هم خوشحالیم که در کنار او هستیم. اما با این وجود آرزو می‌کنم که سال آینده شاهد فیلمی از او باشیم. همه ما مشکلات تولید را می‌دانیم و هیچ لزومی به یادآوری این مشکلات نیست اما با این وجود هواداران ناصر تقوایی منتظر فیلمهای تازه او هستند.»

 

از سویی، هارون یشایایی، تهیه‌کننده سینما که فیلم‌های «ناخدا خورشید» و «ای ایران»، دو فیلم از سه فیلم بعد از انقلاب ناصر تقوایی را تهیه کرده است، به ایسنا گفته بود: «قابلیت‌های ناصر تقوایی به‌عنوان نویسنده، کارگردان و محقق قابل تردید نیست. مخصوصا در مورد فرهنگ مردم جنوب ایران، تقریبا آدم منحصر به‌فردی است.»

 

او به یکی از دلایل ماندگاری «ناخدا خورشید» اشاره و مطرح کرده بود: « ناصر تقوایی آنقدر خوب جنوب را می‌شناسد که در واقع «ناخدا خورشید» مقطعی از زندگی مردم سواحل خلیج فارس را منعکس کرده است.»

 

یشایایی با اشاره به حضور جهانی این فیلم، عنوان کرده بود: « «ناخدا خورشید» در ایران و هرکجای دنیا که به نمایش درآمد، مورد تحسین قرار گرفت.آن زمان که سینمای ایران هنوز در دنیا معرفی نشده بود، تقریبا جزو اولین فیلمی‌های بعد از انقلاب بود که سینمای ایران را به دنیا معرفی کرد.همین‌طور در مورد فیلم‌ «ای ایران»، باز «ای ایران» مقطعی از تاریخ ایران را منعکس کرده است و هر دو این فیلم‌ها جزو فیلم‌های ماندگار در سینمای ایران هستند.»

 

این تهیه‌کننده درباره دلایل کم‌کاری فیلم‌سازانی چون ناصر تقوایی مطرح کرده بود: « مجموعه‌ی شرایط باعث این اتفاق می‌شود. بعضی از این شرایط به شخص هنرمند برمی‌گردد که بالاخره سن و سالش زیاد می‌شود و توانایی‌هاش کم می‌شود و بخشی به شرایطی که محدودیت ایجاد می‌کند، برمی‌گردد.»

 

او در عین حال معتقد بود: « یکی از دلایل اصلی فیلم نخواستن ناصرتقوایی به این موضوع برمی‌گردد که؛در شرایط فعلی بخش خصوصی توان ساختن فیلم‌های فرهنگی را ندارد. در این روزگار عموما بدنه‌ی سینما، فیلم‌هایی می‌سازد که مطمئن باشد، تماشاچی می‌رود و گیشه جواب می‌دهد، بنابراین ساخت فیلم‌هایی که ماهیت فرهنگی داشته باشد، سخت شده است.»

 

هارون یشایایی از تهیه‌ی دو فیلم «ناخداخورشید» و «ای‌ ایران» یاد کرده و گفته بود: «بنده با ناصر تقوایی سال‌ها دوست هستم و ساخت این دو فیلم نیز برمبنای دوستی‌ام با ایشان ساخته شده و نه بر مبنای یک تصمیم حرفه‌ای؛ یعنی من با ناصر تقوایی دوست هستم و بیشتر دوستی‌مان مبنای این همکاری بوده است تا مسائل دیگر.»

 

رسول صدرعاملی هم معتقد است: «فیلمسازی ناصر تقوایی در هر دوره‌ای ارزشمند است و در هیچ شرایطی قابل انکار نیست.»

 

این کارگردان سینمای ایران با بیان اینکه سینما یعنی ماندگاری، گفته بود: «وقتی فیلمسازی فیلمی خوب و تاثیر‌گذار می‌سازد، دوست و دشمن را به تحسین‌ کردن وادار می‌کند. فیلمسازان خوش‌آوازه و خوش‌نامی داریم که به فیلم‌هایشان به خاطر سینما احترام می‌گذاریم و بخشی از فیلمسازانی که مخاطبان ویژه‌ی خودشان را دارند و تفاوت ناصر تقوایی با این نوع فیلمسازان، در مردم‌شناسی است که تقوایی از جامعه دارد.»

 

صدرعاملی با اشاره به سریال «میرزا‌کوچک‌خان» یادآور شده بود: « حالا بعد از سال‌ها حسرت می‌خورم که چرا ناصر تقوایی خودش این سریال را نساخت. دلایل این‌که چرا ناصر تقوایی در سالهای اوایل انقلاب، این سریال را نساخت را همه می‌دانند و دلایل آن هم منصفانه نبود.»

 

او ادامه داده بود: « متن «میرزا کوچک خان» اینقدر قوی بود که هر فیلمسازی که رفت آن را بسازد با تکیه به آن متن توانست آن سریال را دیدنی‌ کند و الان فکر می‌کنم اگر خودش آن سریال را می‌ساخت، کار موثر‌تری به جا می‌گذاشت.»

 

صدرعاملی با بیان اینکه همیشه حسرت می‌خورد که چرا به ناصر تقوایی فرصت داده نشد، گفته بود:« ناصر تقوایی بعد از انقلاب از دور قضاوت شد، چه در میان تهیه‌کنندگان بخش خصوصی و چه در میان تهیه‌کنندگان بخش دولتی و این قضاوت‌ها هیچ‌گاه صحیح نبود. اگر بپذیریم که زمان هنرمند را داوری می‌کند، حالا که این همه سال گذشته است این قضاوت می‌تواند درست باشد که حسرت بخوریم که ناصر تقوایی چرا برخی از فیلم‌ها همچون «چای تلخ» را نساخت.»

 

کارگردان «من ترانه پانزده سال دارم» همچنین با اشاره به فیلم‌های بعد از انقلاب ناصر تقوایی به ایسنا گفته بود: «سه فیلم عزیز و نجیب و شریف با سه تم و موضوع مختلف. حال که فکر می‌کنم، چرا نشد که 4 یا 5 فیلم نداشته باشیم از ناصرتقوایی؟ هر چه هست، ولی نمی‌بخشم آنهایی را که نگذاشتند سه تا فیلم بشود، چهار تا و بیشتر. آنهایی را که هرگز به درک از سینمای ایران نرسیدند و خودخواهی‌های مبتذل‌شان نمی‌گذارد پس از این هم برسند.»

 

وی عنوان کرده بود: « «ناخداخورشید» قصه‌ای از مردم جنوب ایران است که با قصه‌ی خوب و ساختاری درخشان و تاثیر‌گذار که دارد، وقتی فیلم تمام می‌شود، یک دنیا دانش و تجربه برای شناخت بیشتر در مخاطب ایجاد می‌کند. و او سپس، فیلم «ای ایران»، فیلمی کاملا متفاوت و جدا از «ناخدا خورشید» را می‌سازد و باز هم ماندگار است. به خاطر می‌آوریم رنج‌هایی که در این پروژه کشید و اگر این رنج‌ها را نمی‌کشید، این فیلم از آنچه که هست بزرگتر می‌شد، البته الان هم فیلمی خوبی است. و او از جهان روشنفکری کاملا ملموس و آشنا برای همه «کاغذ بی‌خط» را می‌سازد و در زمان خودش مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد و آنچه را که شایسته است برای عرضه و پخش فیلم او به کار نمی‌گیرند.

 

صدرعاملی مطرح کرده بود: « تا آنجا که به نوشتن مربوط می‌شود، ناصر تقوایی مقتدر و پرصلابت آغاز به کار می‌کند و به بهترین شکل به پایان می‌رساند. وقتی در این سینمای بی‌رحم از تنهایی باید خارج شود و به درک شدن نیاز دارد آنجاست که هیچ‌کس کنارش نیست و آدم‌هایی هم که می‌آیند دراین حد هستند که می‌خواهند اسمشان کنار اسم او باشد و بعد که می‌فهمند که سینما برای ناصر تقوایی چقدر جدی است و بازیگرانش را به مزایده نمی‌گذارد و پُز زود به پایان رساندن فیلم را نمی‌دهد، تازه می‌فهمی چرا همان عده که آمده بودند، نمی‌توانند ادامه بدهند و او را تنها می‌گذارند.»

 

این کارگردان همچنین گفته بود: « بسیاری از فیلمسازان هم‌نسل ناصر تقوایی که خیلی‌هایشان هم قابل احترام‌اند در این سالها به هر شکلی که بود از موانع عبور کردند و فیلم‌هایشان را ساختند، اما شرایط برای ناصر تقوایی اینگونه نبود.»

 

اما مسعود کیمیایی که چند سال قبل برای تقدیر از ناصر تقوایی به روی صحنه رفته بود، تقوایی را یکی از نزدیک‌ترین دوستان‌اش طی 50 سال فیلمسازی‌اش دانسته و گفته بود: « یا باید برای ناصر زیاد گفت و یا اصلاً نگفت. اگر بخواهیم وارد اقیانوس ناصر شویم باید خیلی چیزها بگویم. در این 50سال فیلمسازی‌ام دوستانی داشته‌ام که ناصر یکی از نزدیک‌ترین آن‌ها است و ناصر چند سالی است که فیلم نساخته، سکوت این سال‌های ناصر کمتر از فیلمسازی‌اش‌ نیست. اما یک سوال مطرح می‌شود چرا ناصر فیلم نمی‌سازد؟»

 

او در آن مقطع یادآور شده بود:« یازده ماه پیش آقای جعفری‌جلوه فیلمنامه‌ای را از من گرفت تا با حمایت فارابی آنرا بسازم، اما طی این مدت به دنبال آن هستم. عمر کاری ما آنقدر نیست که چنین وقتی را به دنبال فیلم ساختن باشیم. البته شکل فیلم ساختن من با ناصر فرق می‌کند و به هر طریق فیلمم را می‌سازم.»

 

ناصر تقوایی هم در همان مراسم گفته بود: «اگر سخن گفتنم، اثرگذار باشد، درباره‌ی دلایل فیلم‌نساختنم خواهم گفت.»

 

این کارگردان سینما عنوان کرده بود:« علت فیلم نساختن‌ام سر دراز دارد و روزی که ببینم صحبت کردن درباره‌ی آن اثرگذار است، سخن می‌گویم.»

 

ناصر تقوایی گفته بود: « امروز واژه‌ی هنرمند به راحتی به کسی داده می‌شود، اما باید توجه داشت حرمت آن بیشتر است و شاید هرکسی لایق آن نباشد. هنرمند فردی است که وقتی کاری می‌کند، مردم از آن بهره ببرند و از شما سپاسگزارم که فرض می‌کنید، من چنین جایگاهی دارم و خودم را شایسته آن نمی‌دانم.»