کدامیک برای ترکیه خطرناکترند؛ بشار اسد یا کُردها؟/ د. حسن هاشمیان

وقتی حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان در سخنرانی روز شنبه 13 اوت گذشته از داعش و دیگر نیروهای اسلام گرای مخالف خود در سوریه، خواست که «برادرکشی» را کنار گذاشته و در صف واحد علیه دشمنان «امت» قرار بگیرند،برخی این رویکرد را به مسخره گرفتند و بعضی دیگر آن را از آثار دهشتناک شکست های اخیر وی در جنوب حلب تلقی کردند.اما وقتی طی سه روز گذشته جنگنده های سوخوی بشار اسد، نیروهای «سوریه دموکراتیک» به رهبری کردها را در شهر حسکه بمباران کردند،این موضوع به تدریج روشن شد که صف آرائی جدیدی در میان بازیگران داخلی و منطقه ای سوریه در حال شکل گیری است.

قبل از دیدار پوتین با اوردغان در 9 اوت گذشته، ملاقاتی میان حسن روحانی و رئیس جمهور روسیه صورت گرفت و یک روز بعد از نشست مهم رهبران ترکیه و روسیه، محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران به آنکارا سفر کرد و از آنجا اعلام کرد که با مقامات ترکیه از یک سو و تلاش های روسیه از سوی دیگر، تفاهم کامل وجود دارد. دو روز بعد از این دیدار میخائیل بوگدانف معاون وزیر خارجه و فرستاده ویژه کرملین به تهران آمد و از پایتخت جمهوری اسلامی اعلام کرد، ایران و روسیه آماده گفتگوهای سه جانبه با مسؤولین ترک درباره سوریه می باشند. در نهایت و به دنبال این رفت و آمدهای سریع، نخست وزیر ترکیه اعلام کرد «بشار اسد می تواند در دوره انتقالی نقش داشته باشد».

تهدید امنیتی کُردها؟

از نظر دولت ترکیه بزرگترین تهدید امنیت ملی آن از میان کردهای سوریه برمی خیزد که در امتداد حزب «پ کا کا» عمل می کنند. تحلیل دولت ترکیه این است که با بالا گرفتن قدرت کُردهای سوریه، این کشور به سوی تجزیه حرکت خواهد کرد و جنگ و ستیز فعلی در کنار مرزهای آن، برای مدت طولانی ادامه خواهد یافت. با این رویکرد قضیه کُردها تنها مشکل سوریه و ترکیه نیست، بلکه ایران نیز تمایلی به تقویت کردها در منطقه ندارد و خود نیز با انواع وسائل مشغول سرکوب کردهای ایرانی است. اگرچه در ابتدای بحران سوریه جمهوری اسلامی دیدگاه متفاوتی داشت و برای نجات بشار اسد، از اهرم کُردها برای فشار بر ترکیه استفاده نمود. در اوائل 2012 ارتش بشار اسد با مشورت فرماندهان سپاه از بخش وسیعی از مناطق کردستان سوریه عقب نشست و این مناطق را عملا در اختیار نیروهای حزب اتحاد دموکراتیک PYD قرار داد. در این مناطق کُردهای سوریه به رهبری صالح مسلم به توسعه نفوذ خود پرداختند و همزمان با کُردهای طرفدار انقلاب سوریه، عرب های مناطق پیرامونی خود و اخیرا با داعش درگیر شدند. درگیری آنها با «دولت اسلامی» به ویژه در منطقه کوبانی، به حمایت گسترده ایالات متحده امریکا از آنها منتهی شد و تحت تشکلی جدید بنام «نیروهای سوریه دموکراتیک» تا این اواخر، داعش را از شهر مهم منبج بیرون راندند.

در آن سو، اگرچه روسیه نیز از کُردهای سوریه حمایت خود را اعلام کرد و به ویژه در زمان تیرگی روابط با ترکیه، این حمایت را تا باز کردن دفتر نمایندگی کردها در مسکو پیش برد، اما به نظر می رسد حمله اخیر نیروهای اسد به کردها با موافقت روسیه انجام گرفته است. از نظر روس ها، این حمله می تواند هجوم غیر مستقیم به نیروهای امریکائی تلقی شود و از سوی دیگر جایزه ای برای تقدیم به اوردغان به حساب آید که فکر می کند با نزدیکی به روسیه می تواند از منافع کشور خود بهتر دفاع کند.

در نگاه اوردغان، روسیه به اقدامات عملی برای حفاظت از منافع ترکیه بیشتر نزدیک است تا امریکا. روسیه در حال حاضر بر بخش وسیعی از سوریه حاکم می باشد. فضای هوائی عراق کاملا در اختیار آن است و توانسته در ایران برای خود پایگاه هوائی دست و پا کند و در امتداد آن می تواند در شورای امنیت سازمان ملل، نقش کلیدی در ساقط کردن قطعنامه های مربوط به سوریه و یمن ایفا کند. از سوی دیگر روسیه روابط مهمی با اسرائیل دارد و حتی در جزئی ترین امور منطقه با آن کشور هماهنگی می کند. این بدان معناست که روسیه در همه جا حاضر است و برگه های زیادی برای بازی در خاورمیانه دارد.

در چنین فضائی، برداشت ترکیه این است که با تقدیم اندک امتیازاتی درباره وضعیت بشار اسد به ایران و روسیه، می تواند از منافع خود در منطقه به ویژه چالش بزرگ کردهای سوریه محافظت کند.

گام بعدی امریکا در منطقه

به نظر نمی رسد در دوره باقیمانده از ریاست جمهوری باراک اوباما گام مهمی در برابر آنچه اکنون در سوریه جریان دارد، برداشته شود. اما این مأموریت بر دوش رئیس جمهور آینده امریکا خواهد بود که برای حفاظت از منافع حیاتی کشورش در خاورمیانه، دست به اقدامات جدی بزند. ورود روسیه به پایگاه هوائی نوژه در همدان تنها به هم زدن تعادل قوا در جنگ سوریه نیست بلکه تجاوزی آشکار به پیمان ناتو و ورود جمهوری اسلامی به بلوک شرق به رهبری روسیه است. از نظر تاریخی ایران یا در بلوک غرب بود یا تلاش می کرد بی طرف باشد. اما اکنون با رسیدن روس ها به همدان، جمهوری اسلامی نه فقط شعار نه شرقی نه غربی خود را زیر پا گذاشته است، بلکه عملا امریکا را به چالش جدیدی کشانده که رئیس جمهور بعدی امریکا هرگز نمی تواند نسبت به آن بی تفاوت باشد. در این میان ترکیه اکنون برای حفظ منافع خود به ویژه درباره کردهای سوریه، مجبور است تاکتیک هائی همراه با ایران و روسیه ارائه دهد اما این به معنای دور شدن ترکیه از ناتو یا رویاروئی در برابر امریکا نخواهد بود. در اولین فرصت ترکیه در بلوک غرب خواهد ایستاد.

کشورهای مهم عربی نیز اگر چه موضعگیری مشخصی نسبت به سیاست جدید ترکیه درباره بشار اسد اتخاذ نکرده‌اند، اما واضح است که به راحتی با این سیاست کنار نخواهند آمد. اگر جمهوری اسلامی و روسیه فکر می کنند با جذب ترکیه، می توانند دیدگاه این کشورها را نسبت به سوریه تغییر دهند، چنین چیزی اتفاق نخواهد افتاد. اما بیشترین نگرانی ها در میان گروه های اپوزسیون سوریه شکل گرفته که به سیاست های ترکیه نزدیک هستند. آنها در نوشته ها و مصاحبه های خود به شکلی این نگرانی و ناراحتی خود را بروز داده اند. در دو سه روز گذشته کار بیشتر تحلیل گران ترک که در رسانه های عربی سیاست های دولت ترکیه را تحلیل می کنند این بود که به جهان عرب اطمینان دهند که تغییر مهمی در سیاست ترکیه شکل نگرفته و این کشور همچنان حامی انقلاب مردم سوریه باقی خواهد ماند.
منبع:العربیه نت