چهره‌ای پنهان و نادیده از هنر عربستان سعودی

لندن-بی بی سی- برای صدها سال تصور رایج از فرهنگ عرب محدود به اسلام بود. با این حال کاوش های اخیر در منطقه ای که امروزه عربستان سعودی نام دارد، با آشکار کردن نشانه‌هایی از تمدن‌های باستانی و پیچیده، درکی جدید از دوره پیش از اسلام به دست می‌دهد.

تجارت پرسود ادویه (به‌خصوص عود) باعث ایجاد شبکه ای از مسیر کاروان‌ها از شاخ آفریقا تا ایران و مدیترانه شد. مرکز این شبکه، شبه جزیره عربستان بود: قطبی جهانی برای تجارت و فرهنگ.

به گفته دکتر جولین رابی، مدیر گالری های هنرهای آسیایی سکلر و فریر در واشنگتن، عربستان سعودی یک شبه جزیره بسته نبوده و ارتباطش با بقیه جهان باستان، نقشی حیاتی برای آن داشته است.

او می‌گوید: "این نکته بسیار مهم است، چرا که ما عربستان را جایی تصور می‌کنیم که همواره بسته، متروک و منزوی بوده است. این خلاف آن را ثابت می‌کند."

 

'مکاشفه'

پیکره های غول آسا، تندیس های برنزی، آبگینه ها، جواهرات و لوح های رمزآلود برخی از یافته ها از بازه ای به طول بیش از ۶ هزار سال است که به نمایش درآمده است.

این نمایشگاه که در گالری های فریر و سکلر برپاست کلیک "جاده های عربستان: باستان شناسی و تاریخ پادشاهی عربستان سعودی " نام دارد.

تأکید این نمایشگاه بر نمایش اهمیتی است که پیکر انسان در هنر این ناحیه، پیش از ورود اسلام در قرن هفتم میلادی و محدود شدن بیان هنری به خطاطی، دارا بوده است.

از جمله نمونه‌های برجسته می‌توان به یک پیکره برنزی یونانی از هرکول (متعلق به سده دوم میلادی) و مجموعه‌ای از پیکره های سنگی عضلانی مربوط به ورودی یک معبد (متعلق به سده سوم یا چهارم پیش از میلاد) اشاره کرد.

دکتر رابی می‌گوید: "هیچ کدام از این نمونه‌ها تا به حال در آمریکا دیده نشده بود. این برای پژوهشگران یک مکاشفه است."

او می افزاید: "برای بسیاری از افراد، آنچه پیش از اسلام اتفاق افتاده است از کمترین اهمیت برخوردار است. با این حال سنت خاورشناسی اروپا و آمریکا نیز هر چیزی پیش از اسلام را خالی از هرگونه اهمیت فرهنگی می‌دانست؛ چون آن‌ها اصلاً نمی‌دانستند که چه چیزهایی وجود داشته است."

بخشی از این ناآگاهی معلول نادر بودن اسناد کتبی است. کاوش هایی که تنها ۴۰ سال از آغازشان می‌گذرد، اولین شواهد ملموس از وجود فرهنگی پیش از قرن هفتم و آنچه در قرآن آمده است را بدست می‌دهد.

برخی از یافته ها می‌تواند برای اسلامگرایان افراطی جنجال برانگیز باشد.

در سال ۲۰۰۱، طالبان مجسمه های بودا در بامیان را که بخشی از میراث جهانی یونسکو در افغانستان و مربوط به سده ششم میلادی بود، نابود کرد. افراط گرایان این مجسمه های عظیم را از این جهت محکوم به نابودی کردند که آن‌ها را بت می شمردند.

سرآغاز فرهنگی

با وجود این، خانواده سلطنتی عربستان از این یافته ها استقبال کرده است و پژوهش های بیشتر در این زمینه را تشویق می‌کند. به گفته شاهزاده سلطان بن سلمان، این آثار هنری نه تنها باعث ایجاد تنش‌های مذهبی نخواهند شد، بلکه نگاهی جدید به اسلام را ممکن می‌سازند.

او می گوید: "اسلام تمدن‌های عربستان را پایان نداد. اسلام به عنوان دینی سرافراز به پیش آمد، ولی این تمدن‌های باستانی را نیز نادیده نگرفت و تحقیر نکرد. ما به اسلام ظلم کرده‌ایم اگر بگوییم که اسلام در یک خلاء و بر لوحی سفید، بر مردمی که هیچ چیز نداشتند نازل شد."

شاهزاده سلطان مدیر کمیسیون گردشگری و آثار باستانی عربستان سعودی است. او امیدوار است که علاقه به گذشته باعث تشویق گردشگری در آینده شود. او همچنین علاقمند است که خود سعودی ها و به‌خصوص جوانان، درکی بهتر از میراث تاریخی خود بدست آورند.

او می‌گوید: "این یک انقلاب واقعی در عربستان سعودی است که فرهنگ و تاریخ این کشور را تا جایی که سزاوار است بالا ببریم. تا سه سال دیگر، سعودی ها به درکی از کشور خود دست خواهند یافت که در طول عمر خود از آن بی نصیب بوده‌اند."

به گفته این شاهزاده، چند موزه جدید با 'بودجه های کلان' نیز در دست برنامه‌ریزی است و تیم های باستان شناسی بین‌المللی نیز با دانشمندان و تاریخ شناسان سعودی همکاری می‌کنند. البته شاهزاده سلطان می‌گوید که کشورش می‌خواهد تسلطش بر میراث باستانی خود را حفظ کند.

بازنویسی تاریخ

این یافته ها، علاوه بر تغییر تصورات درباره فرهنگ پیش از اسلام، شواهدی از تغییرات اقلیمی و جغرافیایی در طول هزاره ها نیز بدست می‌دهد.

امروزه عربستان سعودی را خیلی اوقات "پادشاهی بیابانی" می نامند. این در حالی است که سنگ نگاره های آغازین مردمانی را نشان می‌دهد که بر پشت شتر، در حال شکار شترمرغ هستند؛ پرنده‌ای که هزاران سال است در این منطقه منقرض شده است.

برای به نتیجه رسیدن مشاجرات در مورد اولین مورد اهلی کردن اسب به تحقیقات بیشتری نیاز است.. شواهد موجود، اولین موارد را در استپ اوراسیا و متعلق به حدود هزاره چهارم پیش از میلاد نشان می‌دهد.

با این حال گروهی از باستان شناسان معتقدند که یک مجسمه سنگی یافته شده در جنوب شرقی عربستان که سر و گردن اسبی را نشان می‌دهد، ممکن است متعلق به هزاره هفتم پیش از میلاد باشد.

دکتر رابی می‌گوید: "اگر آن‌ها درست بگویند، این نشان دهنده اهلی کردن اسب در عربستان و بسیار پیش از آنچه همه می پندارند است."

او می افزاید: "این اشیاء نشان می‌دهد که چقدر بیشتر باید در مورد سهم عربستان در تاریخ بشر آموخت."

کارشناسان پیش بینی می‌کنند که ظرف چند سال آینده اکتشافات جدید و مهم بسیاری در عربستان سعودی رخ دهد و انبوه دانسته‌های تازه‌ای برای برپایی نمایشگاه بزرگ دیگری بدست خواهد آمد.

گذشته باستانی این منطقه، اکنون پس از سده ها مخفی ماندن در نور درخشان اسلام، از سایه‌ها در حال سر بر آوردن است.