صفحه نخست
سیاست
ایران وایر- سخنرانی امروز آیت الله علی خامنه ای در جمع اعضای مجلس خبرگان رهبری یک رویداد تازه داشت؛ رهبر جمهوری اسلامی برای نخستین بار به طور جزیی درباره «توافق وین» اظهارنظر کرد.
دیروز روابط عمومی دفتر رهبر جمهوری اسلامی در اطلاعیه ای نسبت به انتساب برخی مواضع به علی خامنه ای هشدار داد. به نظر می رسد اطلاعیه دیروز کافی نبوده و با توجه به تنوع و تضاد برداشت ها درباره مواضع او، زمان اظهارنظر علنی و دقیق تر فرا رسیده است.
در سخنرانی علی خامنه ای دو محور مهم به چشم می خورد؛ محورهایی که به نظر می رسد در مسیر مدیریت و پیشبرد فضای پساتوافق در دستور کار قرار گرفته است.
او نخست بر نقش آفرینی مجلس در بررسی توافق تاکید کرد. در ایران بر خلاف امریکا که مکانیسم دقیقی برای بررسی و اظهارنظر نهادهای مرجع پیرامون توافق تنظیم کرده بودند، برای فضای پساتوافق تمهید خاصی اندیشیده نشده بود.
به نظر می رسد آن ها بر اساس دوگانه توافق خوب-توافق بد که مورد تاکید رهبر جمهوری اسلامی بود، دو راه را بیش تر پیش بینی نکرده بودند؛ توافق خوب را رهبر می پذیرد و همه تبعیت می کنند و توافق بد را او نمی پذیرد و مشکلی وجود نخواهد داشت.
با این حال، روند مذاکرات به گونه ای پیش رفت که رهبر ایران در موقعیت نپذیرفتن توافق قرار نگرفت و از سوی دیگر، امکان دفاع علنی و قوی از توافق، حداقل در مقابل تندروها را نداشت و یا ترجیح داد چنین نکند.
متاثر از این وضعیت، پس از اعلام توافق و عدم پذیرش مسوولیت توسط رهبر جمهوری اسلامی، بحث ها جدی شد و مجلس بیش تر قد علم کرد.
در این زمینه سه موضع جدی وجود دارد؛ دولت می گوید نیازی به دخالت مجلس شورای اسلامی نیست و بررسی در «شورای عالی امنیت ملی» کفایت می کند. حسن روحانی اعلام کرده رییس جمهور «برجام» را امضا نکرده است و نیازی به دخالت مجلس نیست. دولت همچنین اعتقاد دارد تصویب برجام توسط مجلس می تواند تعهدات داوطلبانه ایران را به تعهدات اجباری و دایم تبدیل کند و این بر خلاف مصلحت ایران است.
علی خامنه ای امروز حداقل با یک بخش از این نظرات به صراحت مخالفت کرد: «معتقدم و به آقای رییس‌جمهور هم گفته‌ام که مصلحت نیست مجلس شورای اسلامی از موضوع بررسی برجام کنار گذاشته شود.»
دیدگاه دوم درباره ارایه لایحه از سوی دولت و تصویب یا رد توافق توسط مجلس است که توسط تندروها و همچنین نمایندگان با نفوذی چون «احمد توکلی» و «علی مطهری» پشتیبانی می شود. رهبر جمهوری اسلامی امروز به صراحت چنین روندی را تایید نکرد و گفت: «در مورد نحوه بررسی و این که آن را رد کنند یا تصویب کنند هیچ توصیه‌ای به مجلس ندارم و این نمایندگان ملت هستند که باید تصمیم بگیرند.»
موافقان بررسی مجلس با استناد به قانون اساسی اعتقاد دارند همین که در برجام تعهداتی برای ایران ایجاد شده، نیازمند تصویب مجلس است و امضای رییس جمهور نیز پس از تصویب مجلس قانونی است و ضرورت دارد نه قبل از آن.
برخی از نمایندگان مانند «علی مطهری» نیز کنار گذاشته شدن مجلس از روند بررسی مذاکرات را در درازمدت به ضرر موقعیت این نهاد سیاسی می دانند و نگران هستند جریان های دیگر هم از این رویکرد در آینده علیه مجلس استفاده کنند.
اما گزینه های دیگری هم وجود دارد؛ راه سوم می تواند این باشد که بررسی برجام توسط مجلس انجام شود ولی اظهارنظر مجلس در قالب رای مثبت یا منفی نباشد بلکه به صورت ارایه گزارش به شورای امنیت ملی و یا تصویب یک برنامه اجرایی برای دولت باشد که توصیه هایی به دولت برای اجرایی شدن بهتر توافق را شامل شود. این رویکرد در واقع موافقت مشروط مجلس را شامل می شود و نوعی اهرم فشار یا منت بر سر دولت به شمار می رود.
در فضای کنونی، با سخنان امروز رهبر جمهوری اسلامی و فضای عمومی مجلس و سیاست داخلی، تردیدی نیست برجام در مجلس شورای اسلامی بررسی خواهد شد. بر این اساس، اکنون دوباره نوبت دیپلماسی دولت روحانی فرا رسیده است که ظریف و تیمش نمایندگان مجلس ایران را قانع کنند به شکل رد یا تصویب توافق وارد بازی شوند و یا به گزارش و توصیه بسنده کنند.
با این حال، مجموع سخنان امروز رهبر جمهوری اسلامی به تقویت موضع تندروها در قبال دولت منجر می شود. همچنان که تهدیدهای او درباره تعیین تکلیف تحریم ها، کار دولت در مسیر اجرایی کردن توافق و جلوگیری از کارشکنی امریکا را سخت تر کرده است.
آیت الله خامنه ای امروز با صراحت گفت: «مسوولان امریکایی خیلی بد حرف می‌زنند و باید تکلیف این‌گونه حرف زدن‌ها روشن شود. اگر قرار است چارچوب تحریم‌ها حفظ شود، پس ما برای چه مذاکره کردیم؟ اگر قرار است تحریم‌ها برداشته نشوند، پس معامله‌ای هم در کار نخواهد بود. بنابراین، باید تکلیف این موضوع مشخص شود. نظر ما برداشته شدن فوری تحریم‌ها بود اما دوستان در این جا این موضوع را به شکلی معنا کردند و ما هم مخالفتی نکردیم ولی تحریم‌ها باید برداشته شوند. اگر قرار است تحریم‌ها تعلیق شوند، ما هم اقداماتی را که باید انجام دهیم، در حد تعلیق و نه در سطح اقدام اساسی بر روی زمین انجام خواهیم داد. طرف مقابل می‌گوید برداشتن برخی تحریم‌ها دست دولت امریکا نیست، ما هم می‌گوییم همان تحریم‌هایی که در دست دولت امریکا و دولت‌های اروپایی است، باید برداشته شوند.»
با وجود ارایه یک راه حل مشخص برای تعیین تکلیف تحریم ها، یعنی لغو فوری تحریم هایی که در اختیار دولت و اتحادیه اروپا است، می توان گفت این تهدید بیش تر لفظی و تلاش برای مدیریت فضای آینده است.
رهبر جمهوری اسلامی پیش از این در دیدار با اعضای هیات دولت حسن روحانی تاکید کرده بود پایان یافتن مذاکرات هسته ای یک کار مهم است. او می داند از نظر اجرایی، بازگشت به میز مذاکرات و اصلاح توافق برای تعیین تکلیف تحریم ها کار بسیار سختی است و شاید نتایج بدتری داشته باشد.
از این منظر، می توان گفت او در مهم ترین وجه به طرف های غربی، به ویژه کنگره امریکا هشدار می دهد در صورت کارشکنی در مسیر اجرای توافق و یا تصویب تحریم های تازه، ایران هم آماده به هم زدن معامله است.
این هشدار البته می تواند از این نظر خطرناک باشد که تحریک کننده است. داشتن روحیه بر هم زدن معامله می تواند تندروهای امریکایی را تحریک کند که به اقدامات خویش بیش تر و دقیق تر فکر کنند.
پدیداری چنین موقعیت هایی که خروجی نهایی آن افزایش ریسک اجرای توافق است، موقعیت پساتوافق را کماکان در یک وضعیت شکننده قرار خواهد داد؛ امری که ناخوشایند رهبر جمهوری اسلامی نیست.
نکته تازه اما در سخنان امروز سخنان رهبر جمهوری اسلامی این جمله بود: «مسوولان داخلی، نگویید که امریکایی‌ها این سخنان را برای قانع کردن رقبای داخلی خود می‌زنند. دعوای داخلی امریکا واقعی است و آن ها با هم اختلاف دارند و علت این اختلاف هم برای ما روشن است اما آن چه که رسما گفته می‌شود، نیاز به پاسخ دارد و اگر پاسخ داده نشود، صحبت طرف مقابل تثبیت خواهد شد.»
این اظهارات بر خلاف رویکرد اغلب تندروهای ایرانی است که دعوای کنگره و اوباما و حتی نتانیاهو و اوباما را یک نمایش برای تحمیل توافق بر ایران می دانند؛ با این حال، یک ضربه مهم به دیپلماسی دولت روحانی در دفاع از توافق هم وارد می کند.
ظریف و تیمش تاکنون بارها از این استدلال که برخی سخنان تند اوباما و یا «جان کری» مصرف داخلی دارد، برای توجیه فضای منفی پس از توافق استفاده کرده اند و اکنون باید راهی دیگر پیدا کنند.
در همین دعوت مکرر رهبر جمهوری اسلامی از دولت برای تغییر ادبیاتش در سیاست خارجی و هم سویی بیش تر با ادبیات علی خامنه ای هم یک چالش ضمنی برای دولت روحانی محسوب می شود. در دو ماه گذشته این سومین بار است که علی خامنه ای از دولت روحانی می خواهد با لحن محکم تر و به تعبیر دقیق، با لحن تندتری به دولت امریکا پاسخ دهد.
در یک ارزیابی کلی، قرار گرفتن دولت در موضع دفاع در فضای پساتوافق و مدیریت این فضا به نحوی که دولت حسن روحانی نتواند از انرژی احتمالی پس از توافق به سود منافع سیاسی خویش استفاده کند، اگر مهم ترین دستورکار علی خامنه ای نبوده باشد، مهم ترین خروجی مواضع او در دو ماه گذشته بوده است.
اکنون دولت مجبور است به نحو جدی و دقیق تری به انتقادهای مجلس توجه کند، مراقب فضای سیاست داخلی و تاثیر آن بر نظر مجلس و نگران رفتارهای احتمالی مخالفان توافق در خارج از ایران باشد؛ مانند یک پرستار تمام وقت دلواپس. این داستان تازگی ندارد؛ دلواپس سازی مهم ترین هنر رهبر جمهوری اسلامی در دو دهه اخیر بوده است.
